Showing posts with label elektroavtomatika. Show all posts
Showing posts with label elektroavtomatika. Show all posts

Friday, February 10, 2023

3 fazlı asinxron mühərrikinin bir faza ilə çalışması zamanı praktiki ölçmələr

 Sizə 0.37 KVt-lıq 3 faz Ölçməni multimetrdə dəyişən gərginlik bölgüsünü seçərək aparmışam. Köndensator və xətt-dolaq arası gərginlikəri və tətbiq etdiyim gərginlikləri təqidim edirəm.


Bu ölçmələrdən açıq aydən görünür ki, mühərrikin dolağları arasına az gərginlik tətbiq olunubdur(380 əvəzinə) əlbəttə ki mühərrik öz tam gücü ilə çalışa bilməz. Nəzər yetirsəniz dolaqlar arası fərqli gərginlərin tətbiq olunduqları haqqında da bir düşünün. Mühərrikə belə gərginlik tətbiq etmək əslində yol verilməzdir. Əlbəttə ki, mühərik enerji israfına yol açacaq(valına oturmuş yükdən asılı olaraq).  Əslində bu mühərrik 3 fazlı olduğundan hər bir dolağına xətt gərginlikləri bir-birindən 120 dərəcə sürüşmə ilə tətbiq olunmalıydı. Əks təqdirdə mühərrikin statorunda fırlanan maqnit sahəsi əmələ gəlməyəcəkdir. Ancaq 1 fazlı mühərrikdə bu sürüşməni süni şəkildə kondensator vasitəsilə ilə yaradıblar. Mühərrikin şansı yaxşı gətirib ki, valında az mexaniki güclü nasos oturub, yoxsa çoxdan sıradan çıxmışdı. Məsələn 3 kvt mühərriki bu üsulla çalışdırsalar o ancaq 1 kvt qədər öz performansını göstərə bilər.Və onu da qeyd edim ki, bu mühərrik uçbucaq birləşməlidir, ulduz da da birləşə bilər.  Ən çox istifadə olunan tip ulduz birləşməli tipdir. Mühərrikin valının fırlanma istiqaməti kondensatorun hansı dolaqlar arasına qoşulmasından asılıdır.


Üç fazlı asinxron mühərrikini 1 fazada işlətdikdə təbii ki vektor diaqramı da 120 bir-birinə nəzərən sürüşmüş şəkildə yox, 90 dərəcə bir-birinə nəzərən sürüşmüş olacaqdır, bu o deməkdir ki, mühərrikdə fırlanma səlist alınmır. Sanki ard-arda təkanda maqnit sahəsi fırlanmış olur. Təqdim edirəm:




Sunday, December 29, 2019

Azərbaycanda Radioelektronika, Elektronika detallarının satış mağazalarının ünvanları

Yuranın mağazası 0503253334
Xəritədə yeri:  https://goo.gl/maps/zDPV1GvfGJK2

Proskit Radiotexnika mağazası 0124936156
Xəritədə yeri:  https://goo.gl/maps/GwqqFuazwhN2

Radiodetal mağazası 0503279042
Xəritədəs:  https/maps: https /. Ö. /sccm7AvHUhK2

Şəmkir elektroniks 0125118475 0504209703
Xəritədə yeri:  https://goo.gl/maps/vqc9ud6U5oG2
Online mağaza "MakerstoreAz": http://store.makerspace-az.org/
Online mağaza:  facebooki

mağaza "elen" 77-07 : www.elen.az
Əlaqə: 0703557772

Online mağaza "Kendin Yap":  www.diy.az

Chip.al(amper elektron) 0708003476
xəritədə yeri:

Sunday, December 31, 2017

SXEM QURMAQ HEÇ, BU QƏDƏR SADƏ OLMAMIŞDI

Fərdi inkişaf etdirənlər üçün fond yaratma platforması olan Kickstarter də açılan "Circuit Scribe(dövrə çəkən)" adlı layihə son zamanların ən çox maraq görən layihələrindəndir. Keçirici gümüş bir mürəkkəbə malik qələm ilə adi kağız üzərində asanca dövrə rəsminə və simlasiyasına imkan verən layihənin detallarını yazımızda tanış olarsız.


Circuit Scribe ilə dövrə qurmaq
Akademik təhsil və dövrə qurmaq üçün edilən simulasyon işlərinə sürət və asanlıq təmin etmək məqsədilə həyata keçirilən bu layihə olduqca sadə bir konsepsiyaya malikdir. Keçirici gümüş mürəkkəbə malik bir qələmdən ibarət olan Circuit Scribe ilə hər hansı bir kağıza dövrə çəkib test etmək imkanına malik olursunuz. Mürəkkəbin malik olduğu kimyəvi quruluş sayəsində dərhal quruya bilən çəkdiyiniz sxemlər üçün gözləməyinizə ehtiyac qalmır. Su əsaslı və zəhərli olmayan mürəkkəb eyni zamanda uşaqların istifadəsi müddətində etibarlı bir quruluşa sahibdir. Həmçinin qələm sahib olduğu mürəkkəb tutumu ilə 60 - 80 metr dövrə rəsmi çəkə bilər və kvadrat başına 50-100 miliom bir keçiricilik xüsusiyyətinə malikdir. Videoda izləmək üçün tıkla.
Layihənin ən mühüm məqsədlərindən biri də layihə əsaslı öyrənmək inkişafına kömək etmək və ani olaraq çəkilən dövrələr ilə vərdişi artırmaqdır. Vaxt itkisinə səbəb olan breadbordu(plata) ortadan qaldıran Circuit Scribe ilə sadə bir kağız parçasına mürəkkəb dövrələr qurmaqda mümkündür.Açıq mənbə cihazları kimi tanınan Arduino və Makey Makey kimi bir çox elektron platformada Circuit Scribe istifadə etmək olar.

Mənbə: eemhguzel.blogspot.com

Monday, December 25, 2017

PEYK ANTENALARININ QURAŞDIRILMASI

Müəllif: Şaiq Sadıqzadə
Referat: Peyk antenalarının quraşdırılmasının coğrafi, riyazi əsaslandırılması.
Qeyd: şəkildə göstərilmiş 2-ci və 3-düsturları çoxsaylı ölçmə işləri nəticəsində özüm hazırlamışam.Ölçmə işlərində Satfinder mobil proqramı, kompas, bucaqölçən alətlərindəm istifadə etmişəm.
Hazırda televizya yayımında və digər məqsədlərlə peyk antenalarından kütləvi şəkildə istifadə olunur.Tez-tez hər birimiz peyk antenalarının quraşdırılması üçün ustalara müraciət edirik.Əslində qeyd edəcəyim coğrafi və riyazi bilgiləri bilməklə hər kəs peyk antenalarını kökləyə bilər.
Keçək 2-ci mərhələyə: 2-ci hərəkətimiz antenanın hansı coğrafi azimuta yönləndirilməsidir.Sadə dildə desək sağa-sola hərəkət etdirmək.Qeyd edimki dünyanın bütün yerlərində bütün çanaq antenaları ekvatora doğru yönəlir.Şimal yarımkürəsində cənuba doğru,cənub yarımkürəsində isə şimala doğru yönləndirilir.Bu mərhələdə azimutun təyin edilməsi üçün kompasın və yaxud müvafiq mobil proqramların köməyindən istifadə etmək olar.Azimutun hesablanması üçün iki düsturdan istifadə olunmalıdır.
Şəkildə göstərilmiş 2-ci və 3-cü düsturlar nəzərdə tutulur.
Əvvəlcə antenanın yerləşdiyi K məntəqəsinin coğrafi uzunluğu ilə süni peykin yerləşdiyi coğrafi uzunluq arasındakı dərəcə fərqini tapırıq və bunu F kəmiyyəti ilə işarə edirik.F-i taparkən peyklə məntəqə eyni yarımkürədədirsə onların coğrafi uzunluqlarını çıxırıq, müxtəlif yarımkürədədirsə toplayırıq.
Əgər məntəqə şimal yarımkürəsindədirsə >> B (azimut dərəcə ilə)=180 (+)(-) F
Diqqət ! əgər süni peykin orbital coğrafi mövqeyi-şəkildəki K məntəqəsinin coğrafi uzunluğundan şərqdədirsə düstur (-) ilə, qərbdədirsə (+) ilə hesablanır.
Əgər məntəqə cənub yarımkürəsindədirsə >> B=360 (+)(-) F
Diqqət! Əgər süni peykin orbital mövqeyi K məntəqəsindən şərqdədirsə (+), qərbdədirsə (-) ilə hesablanır. 
Gəlin Azərbaycan üçün bunu hesablayaq.Bildiyimiz kimi Azərbaycan orta rəqəm olaraq 40 dərəcə şimal enliyində, 50 dərəcə şərq uzunluğunda yerləşir.
1-mərhələ> 1 düstur> A=90-40=50 dərəcə.Yəni yersəthinə nəzərən çanaq antenasının meyl bucağı 50 dərəcə olmalıdır.
2-ci mərhələ: Azərspaces kosmik peyki 46 dərəcə şərq uzunluğu orbital mövqeyində yerləşir.Əvvəlcə kosmik peykin coğrafi mövqeyi ilə Azərbaycanın coğrafi uzunluğu arasında dərəcə fərqini tapaq.F=50-46=4 dərəcə
Nəzərə alaq ki peykimiz bizdən 4 dərəcə qərbdə yerləşir (+ ilə hesablanacaq) və verilənləri düsturda yerinə qoyub B azimutunu hesablayaq.
B=180+4=184 dərəcə azimuta doğru antena yönələndirilməlidir.
Əvvəlcə qeyd edimki çanaq antenaları lazımi dalğaları atmosferin yuxarı qatlarında yerləşən süni peyklərdən alır.Süni peyklər ekvator üzərində yer səthindən 150-160 km-dən bir neçə min kilometr məsafəyə qədər hündürlükdə yerləşir.Hər bir peykin coğrafi uzunluqlara uyğun olaraq orbital mövqeyi mövcuddur.Məsələn Azərspaces peyki 46 dərəcə şərq uzunluğu orbital mövqeyində yerləşir.
Gələk antenanın köklənməsinə.Bildiyimiz kimi çanaq antenalarının köklənməsi zamanı iki hərəkət önəmlidir.
1-ci mərhələ: 1-ci hərəkət şəkildə A bucağı ilə göstərilmiş antenanın yer səthinə nəzərən yerləşdiyi bucaqdır.Sadə dildə desək antenanın səmaya yaxud yerə doğru yönləndirilməsidir. A-bucağı antenanın yerləşdiyi məntəqəyə günəş şüalarının düşmə bucağına bərabərdir.Nəzər alsaq ki süni peyklər ekvator üzərində yerləşir, o zaman A bucağı günəşin ekvator üzərində zenitdə olduğu vəziyyətə uyğun düsturla hesablanır.Yeni A=90-X. Burada X antenanın quraşdırıldığı K məntəqəsinin yerləşdiyi coğrafi enlikdir.
Keçək 2-ci mərhələyə: 2-ci hərəkətimiz antenanın hansı coğrafi azimuta yönləndirilməsidir.Sadə dildə desək sağa-sola hərəkət etdirmək.Qeyd edimki dünyanın bütün yerlərində bütün çanaq antenaları ekvatora doğru yönəlir.Şimal yarımkürəsində cənuba doğru, cənub yarımkürəsində isə şimala doğru yönləndirilir.

Monday, December 18, 2017

TEVENİN TEOREMİ


Tevenin teoremi elektrik hesablamalarında ən çox istifadə edilən teoremlərdən biridir. Böyük bir elektrik dövrəsinin sonundakı bir hissəsindən keçən cərəyanı hesablamaq üçün Tevenin teoremi və ekvivalent sxemi istifadə edilir. Dövrənin cərəyanını hesablamaq istədiyimiz hissəsi iki ucu arasında bir potensial var və bu potensial Tevenin gərginliyi adlanır. Dövrənin qalan hissəsi fərqli bir dövrə olaraq həll edərək ekvivalent dövrə çıxarılır. Ekvivalent dövrə çıxarılarkən ekvivalent müqavimət varkən cərəyan mənbələri açıq dövrə, gərginlik mənbələri qısa dövrə edilir.
 Yalnız sözlərlə izah etmək yetərli olmayacağı üçün aşağıda bir dövrə üzərində Tevenin nəzəriyyəsini tətbiq edərək ətraflı danışaq.

Yuxarıdakı Şəkil 1dəki nümunə dövrədəki RL müqaviməti üzərindən keçən cərəyanı tapmaq üçün tevenin nəzəriyyəni tətbiq edək. Şəkil 1dəki RL müqavimətini A və B nöqtələrindən dövrədən ayırırıq və əlimizdə Şəkil 2dəki kimi bir dövrə qalır. A və B nöqtələri arasındakı Tevenin gərginliyi VT olsun.
İndi Şəkil 2dəki dövrədə VT Tevenin gərginliyini V=IxR düsturu ilə hesablamaq üçün əvvəlcə dövrədən keçən cərəyan;
 Vi=Ix (R1+R2)
 I=Vi/(R1+R2): Dövrədən keçən ümumi cərəyan
 İndi dövrədən keçən cərəyanı istifadə edərək VT gərginliyini hesablayaq;
VT = I x R2
VT = Vi x R2 / (R1 + R2): A və B nöqtələri arasındakı gərginlik
 A-B nöqtələri arasındakı VT gərginliyini tapdıq. İndi dövrədəki gərginlik mənbəyini qısa dövrə edərək dövrədəki ekvivalent müqaviməti tapaq.

Yuxarıdakı Şəkil 3də göründüyü kimi dövrədəki Vi gərginlik mənbəyi qısa dövrə edilmişdir. Dövrəyə ox istiqamətindən baxaraq dövrədəki ekvivalent müqaviməti (RT) tapırıq.
 RT= R1 + R2
 Ekvivalent müqaviməti tapdıqdan sonra indi Tevenin ekvivalent dövrəsini yarada bilərik.

Əldə etdiyimiz VT tevenin gərginliyi və RT tevenin müqavimətini gördükdən sonra tevenin müqavimətini dövrəyə ardıcıl bağlayaraq yuxarıda göründüyü kimi, dövrənin ekvivalent dövrəsini yaratdıq. İndi RL müqaviməti üzərindən axan cərəyanı asanlıqla tapa bilərik.
 VT= (RT + RL) x I
 I =VT / (RT + RL)
 Tevenin ekvivalent sxemi daha mürəkkəb işlərə də yuxarıdakı kimi tətbiq edərək istənilən hissədəki cərəyan tapıla bilər.

İNDUKSİON İSİTMƏ SİSTEMİ

Od kəşf edildiyi ilk gündən bu yana mədəniyyətlərə yol göstərmiş və insan oğlunun texnoloji inkişafı təmin etməsinə yardımçı olmuşdur. Cilalı daş dövründən, sənaye inqilabına qədər texnologiyaya yol göstərmişdir. Qızdırma prosesi isə odun ilk yerləşdiyi vaxtdan bu yana yemək bişirməkdən, qızdıraraq dəmir döyülməsinə qədər çox müxtəlif məqsədlər üçün istifadə edilir. Texnologiyanın inkişaf etməsi ilə birlikdə qızdırma prosesi üçün; Təkcə od istilik mənbəyi kimi istifadə edilmir. Xüsusilə elektrikin kəşfindən sonra elektrik hissələrə malik istilik sistemləri əhəmiyyət qazanmışdır. Elektriklə işləyən istilik sistemlərindən biri olan induksionla isitmə sistemləri nələrdir, əsas olaraq necə bir iş sisteminə malikdir, iş prinsipləri olaraq hansı elektrik qanunlarından istifadə edilməkdədir?

Günümüzdə, texnologiyanın inkişafının bir nəticəsi olaraq istilik prosesləri müxtəliflik qazanıb. Elektrikin istifadə sahələrinin artması ilə istilik sahəsində istifadə edilməsi labüd hal almışdır. İstilik proseslərində mənbə olaraq elektrikin istifadə edilməyə başlanması nəticəsində, müqavimətlə qızdırmadan, lazer istilik sistemlərinə qədər müxtəlif istilik sistemləri inkişaf etdirilmişdir.


Elektriklə istilik sistemlərindən biri də induksionlu istilik sistemləridir. İnduksionlu istilik əsas olaraq bir keçirici elektromaqnit induksion vasitəsi ilə qızdırmasıdır. İsitmə prosesində, elektrik dövrəsi üzərində yerləşən sarğaca dəyişən gərginlik tətbiqi ilə dəyişən elektromaqnit sahə yaradılır. Qızdırılması nəzərdə tutulan keçirici elementin bu maqnetik sahəyə girməsi ilə keçirici element üzərində elektromaqnit sahə induksiyalanacdır. Qızdırılacaq element üzərində yaranan dəyişən elektromaqnit sahə isə normalda elektrik cihazlarında çəkilməyə çalışılan fuko (burulğan) cərəyanlarını təşkil edərək keçiricinin qızdırılmasını təmin edir.


Elektromaqnit induksiyalnamın izahında istifadə edilən ümumi bənzətmə üsulu transformator təsiridir. Transformatorlar bir-birinə yaxın məsafədə yerləşdirilmiş iki ədəd induktiv sarğacdan ibarətdir. Transformatorlarda əsas sarğılara tətbiq olunan dəyişən gərginlik nəticəsində yaranan elektromaqnit sahə, ikinci sarğılar üzərində dəyişən gərginlik induksiyalanmasını təmin edir. İnduksionlu istilik sistemlərində, induksion induktiv sarğacı transformatordakı əsas sarğıları əks edərkən; İkinci sarğılar yerinə qızdırılacaq keçirici element əks olunur.


İnduksionlu  istilik sistemlərində başlıca olaraq mədən emalı sənayesində istifadə edilir. Həm itki miqdarının az olması, həm də müxtəlif əməliyyatlarda keçirici mədənin keçirici olmayan mədəndən çeşidlənməsi üçün istifadə edilir. Həmçinin isitmə prosesi əsnasında qızdırılacaq element ilə mənbə arasında bir maqnetik sahə xaricində bir əlaqə olmadığı üçün mətbəxlərdə da istifadə edilir. İnduksionlu istilik induksion texnologiyasının tətbiq edildiyi sahələrdən yalnız biri olsa da, gələcəyin texnologiyası olaraq da adlandırılır.

                                   

Sunday, December 17, 2017

Monday, November 27, 2017

Evlərdə elektrik cərəyandan qorunmaq üçün Sığortalı açma qurğuları - УЗО


Evlərdə elektrik cərəyandan qorunmaq üçün Sığortalı açma qurğuları - УЗО
Cərəyanın itkisindən qorunmaq üçün differensial cərəyan açarlarından istifadə edirlər. Çox zaman onlara UZO (устройство защитного отключения) deyilir. Bizim zamanda bu cür cihazla heç kimi təcübləndirmək omümkün deyil. Bu cür cihazları insanlar çoxdan öz evlərində elektrik lövhələrdə quraşdırırlar. Sığortalı açma qurğusu(SAQ) iki cür olur: elektromexaniki və elektrik SAQ.
Elektromexaniki və elektrik qurğuların fərqi.
Elektromexaniki tipli SAQ- xəttin istənilən yerində, gərginliyin olub olmasından asılı olmayaraq zədə olsa işə düşür. Elektromexaniki SAQ-ın əsas iş orqanı differensial transformatordur (sarqılı torodial özəyi). Zədələnmiş xəttə itki baş verərsə, transformatorun ikinci sarğısında releyə gərginlik gələcək, və sönmə mexanizmi işə düşəcək.
Elektrik SAQ-zədələnmiş xəttə cərəyan itkisi olanda və eyni zamanda şəbəkədə gərginlik olanda işə düşür. Bu cür cihazın tam şəkildə işləməsinə görə xarici qida mənbəyi olmalıdır. Bu onunla bağlıdır ki, bu cür SAQ-ların əsas orqanı gücləndirici ilə olan elektron platasıdır. Xarici qida mənbəyi olmadan bu qurğu işləyə bilməz. Qida mənbəyi haradan götürülür? SAQ-ın daxilində heç bir elektrik daşları və akkumulyatorlar yoxdur. Elektrik platanı qidalandırmaq üçün gərginlik xarici şəbəkədən daxil olur. Şəbəkədə 220 Volt varsa SAQ işləyir, yoxdursa- işləmir.
İndi isə araşdıraq, vacibdirmi  şəbəkənin olmadığı vaxtda SAQ işləsin və yaxud vacib deyil.
Çox oxucular düşünürlər ki, “Əgər şəbəkədə gərginlik varsa, deməli elektron SAQ işləyəcək, gərginlik yoxdursa- nəyə lazımdır onun işləməyi?” Təbii ki, bu belədir, amma...
Evdə və ya mənzildə cərəyan itəndə(işıq sönəndə) hansı qəzaya görə cərəyan itir bilirsinizmi? Ağıla gələn birinci  hal- təmir işləri. Fəhlə briqadası profilaktik yaxud bərpa işləri gördükdə avtomatları və rubilnikləri söndürürlər.
İkinci hal-şəbəkədən qəza sönməsi halıdır. Evdəki rozetkaya 220 V cərəyanı bir başa istilik, hidro və ya atom elektrik  stansiyalardan daxil olmur. Elektrik enerjisi elektrik stansiyalarında yaradılır və istehlakçılara çox saylı transformatorlar və yüzlərlə km elektrik ötürücü naqillərlə gətirib çıxarılır. Naqilin istənilən sahəsində zədə ola bilər, buda öz növbəsində istehlakçılarda əks olunacaq.
Üçüncü hal- sıfır məftilin və ya naqilin yanması. Bütün avadanlıqlar dayanır, işıqlar sönür-evdə gərginlik yoxdur! Lakin faza itməyib! Cərəyanla zədələnmə ehtimalı var. Düşünək ki, paltaryuyan maşının içində sıfır naqili zədələnib və faza maşının gövdəsinə düşüb. Bu anda paltaryuyan maşına toxunsaz SAQ işləyəcək. Amma elektron SAQ işə düşməzdi, çünki onun elektron platasına yalnız “faza” daxil olur. Qida mənbəyi olmadığına görə, paltaryuyan maşında yaranmış cərəyan itkisini elektron plata tutmayacaq və SAQ cərəyanı söndürməyəcək. Anolojı hal mənzilin və ya evin elektrik lövhəsində baş verə bilər. Belə hal insan üçün çox təhlükəlidir. Sarsıdıcı olsada bu cür halda elektron SAQ işləməyəcək.
Növbəti hal- şəbəkədə gərginliyin qalxıb düşməsidir. Təbii ki, çox adam bu haldan qorunmaq üçün gərginlik relesi (stabilizator) quraşdırırlar, lakin hamı yox. Gərginliyin qalxıb düşməsi nədir? Gərginliyin nominal göstəricidən fərqlənməsi. Yəni, evdəki rozetkada 220 Volt əvəzinə 170 ya 260 ən pis halda isə 380 volt olmasıdır. Yüksək gərginlik, elektrik avadanlığı üçün çox  təhlükəlidir. Gərginliyin qalxıb düşməsinə görə SAQ-ın elektron platası sıradan çıxa bilər. Kənardan hər şey bütöv və zədələnməmiş görünə bilər, lakin cərəyanın itkisi baş versə insan həyatı üçün təhlükəli olacaq. SAQ-ın daxili komponentləri zədələnmiş olduğuna görə qurğu cərəyan itkisinə görə reaksiya verməyəcək.
SAQ-ın elektron platasının sıradan çıxmasını kənardan bilmək olmur. Onun işlək vəsiyyətdə olub olmadığını yoxlamaq üçün TEST düyməsinə basmaq lazımdır. Mütəxəssislər məsləhət görürlər ki, SAQ ayda bir dəfə test olunsun.

Mühəndis Vaqif Cəfərov

Saturday, November 11, 2017

FLEMİNQİN SOL VƏ SAĞ ƏL QAYDASI

Maqnit sahə içərisindəki bir keçiriciyə qüvvə tətbiq edərək hərəkət etdirdikdə bu keçiricidən cərəyan axar və ya maqnetik sahə içərisindəki keçiricidən cərəyan axanda bu keçiriciyə bir qüvvə tətbiq olunur. Generatorr və mühərrik kimi elektrik maşınlarının işləmə prinsipi olan bu iki qayda Faradey və Lenz qanunlarında daha ətraflı açıqlanmışdır.
 Maqnetik sahə içindəki keçiricidən cərəyan axırsa bu keçiriciyə bir qüvvə tətbiq etmiş kimi hərəkət edir. Bu bir mühərrikin iş prinsipinin təməlidir. Və ya maqnetik sahə içindəki keçirici qüvvə tətbiq edərək hərəkət etdirilirsə keçiricidən cərəyan axır. Bu da bir generatorn iş prinsipinin təməlidir. Sol əl qaydası və sağ əl qaydası maqnetik sahənin, cərəyanın və qüvvə istiqamətinin müəyyənləşdirilməsi üçün asan və münasib bir üsuldur.
 John Ambros Fleming tərəfindən olan bu qaydalardan sol əl qaydası mühərriklər üçün, sağ əl qaydası isə generatorlar üçün tətbiq edilir.
Sol əl qaydası mühərriklər üçün tətbiq olunur. Maqnetik sahə içərisinə yerləşdirilən bir keçiricidən cərəyan axanda keçirici qüvvəyə məruz qalır. Flemengin sol əl qaydasına görə, baş barmaq, şəhadət barmağı və orta barmaq bir-biriləri ilə doxsan dərəcə təşkil edəcək şəkildə rəsmdəki kimi tutulanda, işarə barmağı maqnetik sahə istiqamətini göstərirsə, orta barmaq cərəyan istiqamətini, baş barmaq isə keçiriciyə tətbiq olunan qüvvənin və bu səbəbdən hərəkət istiqamətini göstərir.
Sağ əl qaydası generatorlar üçün tətbiq olunur. Maqnetik sahə içərisinə yerləşdirilən bir keçiriciyə qüvvə tətbiq edərək hərəkət etdirildikdə keçiricidən cərəyan axır. Flemengin sağ əl qaydasına görə yenə baş barmaq, şəhadət barmağı və orta barmaq bir-biriləri ilə doxsan dərəcə təşkil edəcək şəkildə rəsmdəki kimi tutulanda, işarə barmağı maqnetik sahə istiqamətini göstərirsə, baş barmaq keçiriciyə tətbiq olunan qüvvə və hərəkət istiqamətini, orta barmaq isə cərəyan istiqamətini göstərir.

Friday, November 10, 2017

E=MC²

Eynşteynin məşhur E=mc² tənliyi kütlə və enerjini müqayisə etməsi və bu ikisinin bir bərabərliyini verməsi səbəbiylə fizikada inqilab yaratmışdır.
 Albert Eynşteynin E=mc² tənliyi fizikada bəlkə də ən çox tanınan tənlikdir. Bu tənlik belə çox məlum olmasına baxmayaraq əksəriyyətlə ifadə etdiyi məna məlum deyil.
E-mc² tənliyi Eynşteynin xüsusi nisbilik nəzəriyyəsi ilə əlaqəlidir. Bu tənlik əslində Eynşteynin orginal xüsusi nisbilik məqaləsində olmaz. Eynşteyn, kütlə və enerji bərabərliyi üzərində sonradan qısa bir məqalə yazmışdır. Xüsusi nisbilik nəzəriyyəsinin prinsiplərini bir-birinə zidd iki istiqamətdə işıq enerjisi saçan bir cisim üzərinə tətbiq edərək Eynşteyn, cismin enerji yaydıqca kütləsinin azaldığını ortaya qoydu. Qurduğu məntiqə davam edərək, cismin kütləsinin, daşıdığı enerji miqdarının bir ölçüsü olduğu nəticəsinə gəldi. Beləliklə, enerji və kütlə arasında bir tənlik yaratdı.Eynşteyn görə kütlə və enerji eyni şeyin iki fərqli görünüşüdür. E=mc² tənliyinin E simvolu enerji miqdarını, m simvolu kütlə miqdarını və c simvoluda  də işıq sürətini bildirir. Əgər kütlə enerjiyə çevrilərsə, işıq sürətinin kvadratı kütlə böyüklüyünün hasilində enerji ortaya çıxır. Fiziklərin tez-tez istifadə etdiyi ölçü vahidləri, kütlə üçün kiloqram, enerji üçün coul və sürət üçün metr/saniyədir.
İşıq sürəti 3x10 metre/saniyədir. Eynşteynin tənliyinə görə 1 kq kütlə 9x1016 coulluq enerjiyə çevrilir. Bir coul, bir alma yerdən qaldırıb stola qoymaq üçün lazım olan enerji qədər kiçik bir enerji hesab etmək olar. Amma kq-lıq bir kütlənin enerjiyə çevrilməsi çox böyük miqdarda coul yəni böyük bir enerji ortaya çıxarır.Saxlanma qanunları fizikadakı əsas qanunlardır. Bu qanunlar kainatda dəyişikliyə məruz qalan kəmiyyətlərin ümumi miqdarının hər zaman sabit qaldığını deyir. Fizikada bu kəmiyyətlərə saxlanma kəmiyyətləri deyilir. Eynşteyndən əvvəl fiziklər, kütlə və enerjinin bir-birindən tamamilə fərqli, saxlanmalı iki kəmiyyət olduğunu düşünürdü və kütlə və enerji bir-birindən ayrı saxlanma qanunlarına malik idi.

 Eynşteyn kütlə və enerjinin eyni bir kəmiyyətin iki fərqli versiya olduğunu göstərəndə enerjinin və kütlənin saxlanması qanunları birləşdirilərək kütlə-enerji saxlanması qanunu yaradıldı. Buna görə kainatdakı ümumi kütlə-enerji miqdarı sabit qalmaq məcburiyyətindədir amma kütlə və enerji E=mc² dəyişiklik tənliyinə görə bir-birinə çevrilə bilər. Məsələn, kainatdakı ümumi kütlə-enerjini qorumaq üçün nüvə və kimyəvi reaksiyalar enerji ötürülməsində reaksiyaya girən maddələrin kütlə itirməsi lazımdır.

Sunday, October 29, 2017

TELEFON BATAREYASI VƏ ADAPTERİ HAQQINDA YANLIŞ BİLDİKLƏRİNİZ

Hər gün ağıllı telefonun şarj edilməsinin günümüzdə geniş yayılmış bir senari olmasına baxmayaraq, həyatımızdakı hər şeydə demək olar ki, hər şey üçün bir cihaz istifadə etmək, hər kəsin bir asılılıq kimi qəbul etdiyi bir şeydir. Zəngləşmə və mesajlaşmağı sosial şəbəkələrə, e-poçtlara, fotolara və videoçarxlara ənənəvi olaraq , bugünkü hər bir ağıllı telefon bu güc tələb edən tətbiqlərə malik olur. Ancaq qurğunuzun günortadan sonraya doğru qırmızı keçməsini əngəlləmək üçün nələr edirsiniz? Onu şarj edin - ən yaxşı cavab olardı.
Cib telefonları bir neçə onilliklər boyunca gündəlik həyatımızın əhəmiyyətli bir hissəsidir; amma mobil telefonlarımızı və ya telefonlarımızın can damarını necə yaxşı bilirik? Yanlış bildiyimiz nədir?
Bəlkə də səhv olduğunu bilirik, söyləməkdən daha böyük bir hissəni şişirtdiyimizi söyləmək daha doğru olar; amma batareyalar barədə hələ də bilmirik. Davamlı oynamayın, şikəstlik çıxardar, partlayar, yanar dediyimiz batareyalar ilə əlaqədar səhv bilinənləri, uydurulanlardır və əksəriyyət tərəfindən inanılan əfsanələri araşdırıb sizi düzgün istiqamətləndirmək istədik.

1) Telefonu enerjiləndirərkən(şarj edərkən,doldurmaq) istifadə etmə partlayar əfsanəsi
Xüsusən özlərini texnologiya həvəskarı kimi görənlər, batareya ilə bağlı ümumi əfsanəlarə hər zaman sadiqdir və bir sonrakı nəsil ağıllı telefon istifadəçilərinə sərhədləri aşaraq onları atırlar. Doldurma zamanı istifadə etməyin, orijinal doldurma avadanlığını istifadə et və digər bir neçə əfsanə hələ də gülüncdür.

(Həmçinin narahat olmayın bunlar Amerikada da bazara çıxır və o adamlar istifadə materialında yazmadığı üçün pişiyi mikrodalğalı sobaya atıb özlərini haqlı görür. Yəni elə bir risk olsa üzərində yazardılar.
Əlbəttə ki, digər tərəfdən təsdiqlənməyən, saxta, və saxta üçüncü tərəf istehsalçıları tərəfindən hazırlanan şarj cihazları və ya batareyalar üçün eyni demək olmaz. (Orginal istifadə edin)

2)"Telefonu gecə boyu enerjiləndirməyin(şarj etməyin, doldurmaq), zərər verir/yanar" əfsanəsi

Müasir cib telefonları və ya oxşar cihazlar, batareyalarının nə vaxt dolduğunu bilir və güman etdiyinizdən daha böyük bacarıqlara malikdirlər.
Məhz bu gün, bilməyiniz lazım olan altı səhv olmayan batareya ilə bağlı miflər var.
 Əfsanə: Ağıllı telefonunuzu gecə boyu doldurma etməyə əsla qoymayın - batareya üçün pisdir.
Sözüm bəzi savadsız şəkildə düşünənlərədir, ən əsasda telefonu dizayn baxışdan sevənlərə yəni daxilindəki mühəndis tərəfindən icad edilən sxemlərin adını belə bilməyənlərə, hətta deyərdim ki fizika dərsində oturub ancaq fizikanın nə olduğunu bilməyənlərədir. Əgər ağılla fikirləşsəniz görərsiniz ki, telefonlar onlarca testdən keçmədən və nələr edə bilməyəcəyi nəzarət edilmədən bazara çıxmır.
Bu yəqin ki, həddən artıq doldurmaya inananlar üçün keçərlidir. Çoxu yeni ağıllı telefonu bir və ya iki saat içində tamamilə doldurma edərkən, özlərini heç vaxt həddindən artıq doldurma etməzlər. Yeni ağıllı telefon, temperatur və şarj edən reseptorlarla istehsal olunmuşdur. Yükləmə başa çatanda və batareyanın temperaturu nominal sahələri keçsə avtomatik olaraq kəsilirlər. Bu əfsanəyə tanış olan insanlar həmçinin, telefonu gecə boyu şarj etmək üçün buraxmaq batareyanın gücünü salacaqlarından qorxur. Narahat olmayın - Litium-ion batareyalar bütün ağıllı telefonlarda bu gün istifadə edilir və həddindən artıq isinmə və hədsiz doldurma üçün mühafizə dövrələri ilə istehsal olunmuşdur. Ağıllı telefonunuz şarjediləndə, ağıllı telefonun daxili dövrəsi gücü kəsər və yavaş-yavaş, batareya nıntam həcmdə qalması üçün şarj olur. Adapter avadanlığını bütün gecə, ya da günə bağlı saxlamaq tamamilə etibarlıdır.

Əgər cib telefonda batareyanın tamamilə dolu olmasına baxmayaraq hələ də adapteri telefona taxılı belə qalsa batareyaya gələn cərəyanı və batareyadan enerji qəbulu avtomatik kəsilr və sadəcə şəbəkə elektrik enerjisi ilə işləyir, bu sayədə batareya zərər görməmiş olur; Ancaq ekspertlər digər tərəfdən doldurmanı davamlı40% -80% arasında tutmağın batareyanın ömrü baxımından daha sağlam olduğunu deyir; Çünki batareyalar istifadə edilmək üçün hazırlanır, gizlətmək üçün deyil.

3) "Telefonu şarj etməzdən əvvəl tamamilə bitməsini gözlə" əfsanəsi
Batareyanın ömrünün azalacağına dair başqa bir şəhər əfsanəsi olan bu əfsanə də yersiz məlumatlardan bir başqasıdır və litium-ion batareyalar deyil, amma köhnə tip nikel batareyalar üçün keçərlidir. Müasir litium-ion batareyalar müəyyən sayda şarj edilmək və işlənmə saatı üzrə hazırlanır və yüklənmə bitəndə əgər batareyanın ömrü 1 milyon saatdırsa bundan 1 azalır. (yəni telefonunuz enerjisizlikdən sönənə qədər gözlətmək batareya ömrünü azaldır).

4)"Telefonu ilk alanda 24 saat enerji yüklənməsi(şarj)  lazımdır" əfsanəsi
Yenə köhnə tip nikel batareyalar üçün keçərli olan bu vəziyyət "ilk doldurma" adına olan bir üsuldur və əslində səhv tətbiq olunur. Köhnə tip batareyalarda 24 saat doldurma etmək şişirdilir, 16 saat ilk doldurma kifayətdir; Ancaq əsasən batareyadan maksimum səmərə almaq üçün bu tətbiq etməyi bir neçə dəfə təkrar etmək və cihazı iki üç gün qədər 16 saatlıq dairələr halında doldurma etmək lazımdır (di) ki, Müasir litium ion batareyalarda isə 6 saatlıq bir ilk doldurma kifayətdir. (artıq 21 ci əsrdə yaşayırıq)))

5)"Telefonu rəsmi istehsalçısının adapterindən başqa bir adapter ilə doldurma" əfsanəsi
Saxta, Brend olmuyan lisenziyalı olan bütün adapterləri, ya da telefon markasının xaricində bir markanın doldurma alətini istifadə etməyinizə bir çətinlik yoxdur.


 Telefonun orginal adapteri istifadə etmənin sürətli doldurma , ya da bənzəri üstünlükləri olması baxımından daha səmərəli olsa da, lisenziyalı olduğu prosesdə nə ilə doldurma etsəniz edin.

6)"Telefonu USB ilə doldursaz ömrünü azaldır" əfsanəsi

USB-nin yeganə fərqi daha aşağı amper istifadə etdiyi üçün telefonunuzu daha yavaş şarj etməsidir ki bu batareyanın daha az yüklənməsinə səbəb olduğu üçün avantajlı ola bilər.


 Küçələrdə , ya da benzin stansiyalarında olan sürətli doldurma stansiyaları, ya da bənzəri doldurma maşınları batareyaya zərər verən cihazları olsa da, bunlardan başqa, telefonu kompüterinizə taxıb USB doldurma etməyinizin heç bir eybi yoxdur. (kim uydurur, belə şeyləri!!!)

"Yüksək temperatur batareyaya zərər verir"

 Aha həqiqət və hətta batareyalar ilə bağlı mütləq həqiqət budur. Müasir litium-ion batareyalar öz quruluşları lazımi qədə isinir və bu normaldır ki, yuxarıdakı əfsanələr əsasən bu vəziyyətdən qaynaqlanmaqdadır .Bataryanız adətən aşağı temperaturlarda daha tez bitir.  (Çünki əslində batareyanın istiləşməsi və isti qalması lazımdır) .Ən sağlam istifadə batareya otaq temperaturunda saxlamaq və çox temperatur dəyişikliyinə məruz qalmamağıdır. (Ondan başqa nəylə doldurma etsəniz edin, keyfiniz bilər. Təki lisenziyalı, orginal olsun)

Friday, October 27, 2017

Nyuton mexanikasında olduğu kimi, gravitasiya təsiri həmişə kütlələrə sahib ilə cisimlər arasında gerçəkləşir və elektrodinamikada da elektrik təsirinə bənzər şəkildə elektrik yüklərinə sahib cisimlərə məxsusudur. Elektrik yükü "q" və ya "Q" simvolu ilə göstərilir.  Elektrodinamikada elektrik yükü q anlayışının mexanikanın qravitasiya kütləsi m anlayışına bir qədər oxşar olduğunu deyə bilərik. Ancaq qravitasiya kütləsindən fərqli olaraq, elektrik yükü, elektromaqnit qarşılıqlı təsirləri qüvvəyə daxil etmək üçün cisimlərin və hissəciklərin xüsusiyyətlərini xarakterizə edir və bu təsirlər, anladığınız kimi, qravitasiya deyil..
Elektrik yükü
Elektrik hadisəsinin araşdırılmasında insan təcrübəsi bir çox eksperimental nəticə əhatə edir və bütün bu həqiqətlər, fiziklərə elektrik yükləri ilə bağlı aşağıdakı dəqiq qənaətlərə gəlmələrinə icazə vermişdir;
1) Elektrik yükləri iki cürdür - şərti olaraq müsbət və mənfi olaraq ayrılırlar.

2) Bir yüklənmiş cisimdən digərinə, elektrik yükləri ötürülə bilir: Məsələn, cisimləri bir-biri ilə təmas etdirərək aralarındakı yük bölünə bilər. Bu halda, elektrik yükü, cismin vacib bir komponenti deyil: Fərqli şərtlər altında, eyni cismin fərqli işarəli elektrik yükünə və ya yüklənməmiş elektrik yükünə malik ola bilər . Beləliklə, yük daşıyıcıya məxsus bir şey deyil və eyni zamanda bir yük daşıyıcı olmadan yük də ola bilməz.
3) Eyni adlı cisimlər bir birlərini itələyir, müxtəlif adlı cisimlər bir birlərini cəzb edir.

Elektrik yükünün saxlanması qanunu, təbiətin əsas qanunudur, "təcrid edilmiş bir sistem içindəki bütün cisimlərin yükünün cəbri cəmi sabit qalır".  Bu o demekdir ki ,qapalı sistemdə bir işarəli yüklərin əmələ gəlməsi  və ya yoxa çıxması  mumkun deyil.
Günümüzdə elmi baxış bucağı, başlanğıcda yük daşıyıcılarının əsas hissəciklər olmasıdır. Əsas hissəciklər neytron (elektrik olaraq neytral), protonlar (müsbət yüklü) və elektronlar (mənfi yüklü), atomlar əmələ gətirirlər. Protonlardan və neytronlardan atomların nüvəsi yaranır, və  elektronlar atomların təbəqələrini yaradır. Protonlar və neytronlar atom nüvəsindən meydana gəlir və elektronlar atom təbəqələrini yaradır. Elektron və protonun yük modulları, əsas yük E miqdarına bərabərdir, ancaq bu hissəciklərin yükü bir birinə əksdir.

Elektrik Yüklərinin qarşılıqlı təsiri. Klon qanunu
1785 ci ildə Fransız fizik Şarl Kulon, elektrik yüklərinin bir-biri ilə bilavasitə qarşılıqlı təsiri baxımından əsas bir təbii qanun olan elektrostatikanın Əsas Qanununu təcrübi olaraq təyin etdi və açıqladı. Elm adamı, sabit nöqtə yüklü cisimlərin qarşılıqlı təsirini araşdırdı və qarşılıqlı itələmə və cazibə qüvvələrini ölçdü.
Kulon eksperimental olaraq bu şəkildə qurub: "Sabit yüklərin qarşılıqlı təsir qüvvələri, yüklərinin hasilinin moldulu ilə düz mütənasibdir və aralarındakı məsafənin kvadratı ilə tərs mütənasibdir". Elektrik mühəndisliyi sahəsində Coulomb Qanununun tətbiqi.

Müasir elektrik mühəndisliyində Coulomb Qanunun bir formada və ya başqa bir şəkildə işləməyəcəyi bir sahə yoxdur. Sadə bir yüklü kondansatörlə bitən elektrik cərəyanından başlayaraq. Xüsusilə elektrostatik ilə əlaqəli olan sahələr, onlar Coulomb Qanununa aiddir. Yalnız bir neçə nümunəyə baxaq.Ən sadə halda dielektrikin tətbiqi. Vakuumda yüklərin qarşılıqlı təsir qüvvəsi eyni dielektriklərin aralarında yerləşdiyi şəraitdə həmin yüklərin qarşılıqlı təsir gücündən daha da böyükdür. Mühitin dielektrik keçiriciliyi, məhdudiyyətlər və onların ölçüsü arasındakı məsafədən asılı olmayaraq, qüvvələrin dəyərlərini kəmiyyətcə müəyyən etməyə imkan verən dəyərdir. Vakuumda tətbiq olunan dielektrikin icazə verəcəyi ilə  qarşılıqlı təsirini təmin etmək kifayətdir, dielektrik mövcud olduqda qarşılıqlı qüvvəni əldə edirik.

Tuesday, October 24, 2017

GƏRGİNLİKLƏR VƏ CƏRƏYANLAR REZONANSI

Gərginliklər Rezonansı
Fizikada rezonans, bir rəqs konturundakı sərbəst rəqslərin tezliyinin məcburi rəqslərin tezliyi ilə üst-üstə düşdüyü hadisəyə deyilir. Elektrotexnikada, müqavimət, tutum və induktivlikdən  ibarət olan bir dövrə, rəqs  dövrəsinin bir analoqu kimi funksiya görər. Qoşulmalarına görə , gərginliklər rezonansı ilə cərəyanlar rezonansına ayrılırlar.

Gərginliklər rezonansı
Gərginliklər rezonansı ardıcıl bir RLC dövrəsində ortaya çıxır.
Rezonans şərti üçün, güc mənbəyinin tezliyinin rezonans tezliyinə w =wp və bilavasitə induktiv və tutum müqavimətlərin xL=xC bir-birinə bərabər olmasıdır. Bu zaman aktiv müqavimət tam müqavimətə bərabər olacaqdır. İnduktiv UL və tutum UC dəki gərginliklərin əks fazası olacaq və bir-birilərini kompensasiya edəcəkdir.
                                         =R
                                               I=U/Z
Dövrənin tam müqaviməti(impedansı )daha sonra aktiv  müqavimət R-ə bərabər olacaq, bu da dövrə içindəki cərəyanın artmasına və həmçinin elementlərdəki gərginliklərdə bərabərləşirlər.
Rezonansda, Uc və UR gərginlikləri, dövrə üçün təhlükəli olan mənbə gərginliyindən daha böyük ola bilər.
Tezlik artdıqca, induktivliyin müqaviməti artır və kondensatordakı  azalır. Mənbəyin tezliyi rezonans tezliyinə bərabər olduğu zaman, bunlar bərabər olacaq və Z dövrəsinin tam müqaviməti ən kiçik olacaqdır. Nəticə olaraq dövrədə cərəyan maksimum olacaqdır.
İnduktiv və tutum müqavimətlərin bərabərliyi şərtindən, rezonans tezliyi tapırıq.,
Qeyd edilən tənliyi əsas tutaraq, rəqs dövrəsindəki rezonansın, mənbə cərəyanının tezliyini (məcburi rəqslərin tezliyi) dəyişdirərək və ya induktiv L və tutum C parametrlərini dəyişdirərək əldə olunması nəticəsinə gəlmək olar
  Bir ardıcıl RLC dövrəsində, induktiv  ilə kondensator arasında enerji mübadiləsinin güc mənbəyi vasitəsilə aparıldığı unudulmamalıdır.

Cərəyanlar Rezonansı
Cərəyanlar rezonansı, müqavimətli bir dövrədə və bir induktiv tərəfindən paralel bağlanmış bir kondensator ilə ortaya çıxır. 
Cərəyanlar rezonansı şərti üçün , mənbəyin tezliyinin rezonans tezliyinə w =wp ilə bərabər olması, və ya  BL= BC keçiriciliyinin bir birinə bərabər olması lazımdır. Yəni, cərəyanlar rezonansında, tutum və induktiv keçiricilər bərabərdir.
Qrafiki açıqlamaq üçün, keçiricilyi bir müddət qırağa qoyub müqavimətə keçək.. Tezlik artdıqca dövrənin tam müqaviməti artar və cərəyan azalır. Tezlik rezonans  tezliyə bərabər olduğu anda, müqavimət Z maksimumdur, ona görə də dövrə  daxilində cərəyan ən kiçik qiyməti alır və aktiv müqavimətə bərabərdir.
Rezonans tezliyi belə ifadə edilir.,

İfadədən göründüyü  kimi, rezonans tezliyi, gərginliklər rezonansında  olduğu kimi izah edilir.
 Rezonans fenomeni həm müsbət, həm də mənfi ola bilər. Məsələn, hər hansı bir radio qəbul edicisinin, induktivliyini və ya tutumumunu dəyişdirərək istənilən radio dalğasına tənzimlənmişrəqs konturuna qura bilərik. Digər tərəfdən, rezonans hadisəsi dövrədə  gərginliyin və ya cərəyanın sıçrayışlarına gətirib çıxara bilər ki, buda öz növbəsində qəzaya gətirir.


İzləyici sayı

Axtarış

Diqqət!

Müəllifin adı və ya blogun linkini istinad göstərmədən paylaşmaq, özünküləşdirmək qəti qadağandır. Sizə olunan yaxşılıqları qiymətləndirməyi bacarın.
Hörmətlə: Səfa Məcidov