Əvvəlcə elektrik açarlarının işi və konstruksiyası ilə tanış olaq. Elektrik açarları xarici görünüşünə görə biri-birindən çox fərqli görünə bilər. Ancaq, funksiyalarına görə eyni bir işi görürlər. Elektrik açarları birqütblü, ikiqütblü, üçqütblü, dördqütblü və hətta beşqütblü ola bilərlər. Aşağıda şək.1-də 1,2,3 və 4 qütblü elektrik açarlarının şəkilləri göstərilmişdir.
a)
b)
v)
b)v)
q)
Şək.1.Elektrik açarları.a)bir qütblü, b)iki qütblü, v)üç qütblü və q)dörd qütblü.
Şəkildən göründüyü kimi hər bir elektrik açarının düyməsi ondan keçən məftilə qoşulmuş müəyyən qrup işıqlanma lampalarını işə salır. Aşağıda şək.2-də elektrik açarının şərti işarəsi göstərilmişdir.
Çıl-çıraqlar müxtəlif quruluşlu və müxtəlif konstruktiv elementlərə malik ola bilərlər. Buna baxmayaraq onların elektrik şəbəkəsinə qoşulma qaydaları eyni bir şəkildə qalır. Bu məqalədə çox sadə konstruksiyaya malik olan üç işıqlanma lampasından ibarət olan çıl-çırağın həm quruluşu və həm də onun elektrik şəbəkəsinə qoşulma qaydası ilə tanış olacağıq. Aşağıda şək.3-də üç lampalı çıl-çırağın quruluşu göstərilmişdir.
Şək.3.Üç lampalı çıl-çıraq.1-çıl-çıraqdan çıxan məftillər; 2-tavana sıxılan qapaq;3-borucuq; 4- gövdənin üst qapağı; 5-gövdə ilə lampa yuvacıqlarını birləşdirən qol;6-şüşə örtüklü 3 ədəd lampa yuvacıqları;7- gövdənin alt qapağı.
Yuxarıda göstərilən elementlər bütün çıl-çıraqların konstruksiyasında vardır.onlar dizayn quruluşlarə ilə fərqlənirlər. Üst qapaq şəbəkədən gələn elektrik məftillərinin çıl-çıraqdan çıxan elektrik məftillərinə birləşmələrini gizlətməklə yanaşı çıl-çırağa müəyyən gözəllik verir. Üst qapaqla gövdəni birləşdirən boru lampalara gedən məftilləri gizlədir. Bu borunun diametri çoxlu sayda məftillərin keçməsinə imkan vermir. Təsəvvür edin ki, 8 şamlı çıl-çırağın borusundan 8+1 məftil, 16 şamlı çıl-çırağın borusundan 16+1 məftil keçərsə onda borunun diametri nə ölçüdə ola bilər və çıl-çırağın görünüşü nəyə bənzəyər. Ona görə də çıl çıraqlarda lampalara gedən məftillərin diametri 0,5mm2-dan artıq olmur. Lampalar isə qrupa bölünərək bir neçəsi ayrı-ayrılıqda yanıb və sönürlər. Burada həmçinin elektrik açarlarını da nəzərə almaq lazımdır. Belə ki, çıl-çıraqlarda tək-tək yanan lampaların sayını artırmaqla elektrik açarlarının da sayını artırmaq lazım gələcəkdir. Diqqətlə nəzər salsaq görərik ki, elektrik enerjisinə qənaətlə dizayn tələbləri arasında tərs mütənasiblik var. Ona görə də çıl-çıraqların elektrik qüraşdırma işlərinə başlamazdan əvvəl lampaların qruplara bölünməsi və elektrik açarlarının miqdarını optimal qaydada təyin etmək lazımdır. Digər tərəfi iqtisadi cəhətdən əlverişlı(ekonom) lampalardan və ya dimmerlərdən(elektrik açarlarının bir növü) istifadə etmək lazımdır.
Mühəndis Vaqif Cəfərov