Eynşteynin məşhur E=mc² tənliyi kütlə və enerjini müqayisə etməsi və bu ikisinin bir bərabərliyini verməsi səbəbiylə fizikada inqilab yaratmışdır.
Albert Eynşteynin E=mc² tənliyi fizikada bəlkə də ən çox tanınan tənlikdir. Bu tənlik belə çox məlum olmasına baxmayaraq əksəriyyətlə ifadə etdiyi məna məlum deyil.
E-mc² tənliyi Eynşteynin xüsusi nisbilik nəzəriyyəsi ilə əlaqəlidir. Bu tənlik əslində Eynşteynin orginal xüsusi nisbilik məqaləsində olmaz. Eynşteyn, kütlə və enerji bərabərliyi üzərində sonradan qısa bir məqalə yazmışdır. Xüsusi nisbilik nəzəriyyəsinin prinsiplərini bir-birinə zidd iki istiqamətdə işıq enerjisi saçan bir cisim üzərinə tətbiq edərək Eynşteyn, cismin enerji yaydıqca kütləsinin azaldığını ortaya qoydu. Qurduğu məntiqə davam edərək, cismin kütləsinin, daşıdığı enerji miqdarının bir ölçüsü olduğu nəticəsinə gəldi. Beləliklə, enerji və kütlə arasında bir tənlik yaratdı.Eynşteyn görə kütlə və enerji eyni şeyin iki fərqli görünüşüdür. E=mc² tənliyinin E simvolu enerji miqdarını, m simvolu kütlə miqdarını və c simvoluda də işıq sürətini bildirir. Əgər kütlə enerjiyə çevrilərsə, işıq sürətinin kvadratı kütlə böyüklüyünün hasilində enerji ortaya çıxır. Fiziklərin tez-tez istifadə etdiyi ölçü vahidləri, kütlə üçün kiloqram, enerji üçün coul və sürət üçün metr/saniyədir.
İşıq sürəti 3x108 metre/saniyədir. Eynşteynin tənliyinə görə 1 kq kütlə 9x1016 coulluq enerjiyə çevrilir. Bir coul, bir alma yerdən qaldırıb stola qoymaq üçün lazım olan enerji qədər kiçik bir enerji hesab etmək olar. Amma kq-lıq bir kütlənin enerjiyə çevrilməsi çox böyük miqdarda coul yəni böyük bir enerji ortaya çıxarır.Saxlanma qanunları fizikadakı əsas qanunlardır. Bu qanunlar kainatda dəyişikliyə məruz qalan kəmiyyətlərin ümumi miqdarının hər zaman sabit qaldığını deyir. Fizikada bu kəmiyyətlərə saxlanma kəmiyyətləri deyilir. Eynşteyndən əvvəl fiziklər, kütlə və enerjinin bir-birindən tamamilə fərqli, saxlanmalı iki kəmiyyət olduğunu düşünürdü və kütlə və enerji bir-birindən ayrı saxlanma qanunlarına malik idi.
Eynşteyn kütlə və enerjinin eyni bir kəmiyyətin iki fərqli versiya olduğunu göstərəndə enerjinin və kütlənin saxlanması qanunları birləşdirilərək kütlə-enerji saxlanması qanunu yaradıldı. Buna görə kainatdakı ümumi kütlə-enerji miqdarı sabit qalmaq məcburiyyətindədir amma kütlə və enerji E=mc² dəyişiklik tənliyinə görə bir-birinə çevrilə bilər. Məsələn, kainatdakı ümumi kütlə-enerjini qorumaq üçün nüvə və kimyəvi reaksiyalar enerji ötürülməsində reaksiyaya girən maddələrin kütlə itirməsi lazımdır.
Albert Eynşteynin E=mc² tənliyi fizikada bəlkə də ən çox tanınan tənlikdir. Bu tənlik belə çox məlum olmasına baxmayaraq əksəriyyətlə ifadə etdiyi məna məlum deyil.
E-mc² tənliyi Eynşteynin xüsusi nisbilik nəzəriyyəsi ilə əlaqəlidir. Bu tənlik əslində Eynşteynin orginal xüsusi nisbilik məqaləsində olmaz. Eynşteyn, kütlə və enerji bərabərliyi üzərində sonradan qısa bir məqalə yazmışdır. Xüsusi nisbilik nəzəriyyəsinin prinsiplərini bir-birinə zidd iki istiqamətdə işıq enerjisi saçan bir cisim üzərinə tətbiq edərək Eynşteyn, cismin enerji yaydıqca kütləsinin azaldığını ortaya qoydu. Qurduğu məntiqə davam edərək, cismin kütləsinin, daşıdığı enerji miqdarının bir ölçüsü olduğu nəticəsinə gəldi. Beləliklə, enerji və kütlə arasında bir tənlik yaratdı.Eynşteyn görə kütlə və enerji eyni şeyin iki fərqli görünüşüdür. E=mc² tənliyinin E simvolu enerji miqdarını, m simvolu kütlə miqdarını və c simvoluda də işıq sürətini bildirir. Əgər kütlə enerjiyə çevrilərsə, işıq sürətinin kvadratı kütlə böyüklüyünün hasilində enerji ortaya çıxır. Fiziklərin tez-tez istifadə etdiyi ölçü vahidləri, kütlə üçün kiloqram, enerji üçün coul və sürət üçün metr/saniyədir.
İşıq sürəti 3x108 metre/saniyədir. Eynşteynin tənliyinə görə 1 kq kütlə 9x1016 coulluq enerjiyə çevrilir. Bir coul, bir alma yerdən qaldırıb stola qoymaq üçün lazım olan enerji qədər kiçik bir enerji hesab etmək olar. Amma kq-lıq bir kütlənin enerjiyə çevrilməsi çox böyük miqdarda coul yəni böyük bir enerji ortaya çıxarır.Saxlanma qanunları fizikadakı əsas qanunlardır. Bu qanunlar kainatda dəyişikliyə məruz qalan kəmiyyətlərin ümumi miqdarının hər zaman sabit qaldığını deyir. Fizikada bu kəmiyyətlərə saxlanma kəmiyyətləri deyilir. Eynşteyndən əvvəl fiziklər, kütlə və enerjinin bir-birindən tamamilə fərqli, saxlanmalı iki kəmiyyət olduğunu düşünürdü və kütlə və enerji bir-birindən ayrı saxlanma qanunlarına malik idi.
Eynşteyn kütlə və enerjinin eyni bir kəmiyyətin iki fərqli versiya olduğunu göstərəndə enerjinin və kütlənin saxlanması qanunları birləşdirilərək kütlə-enerji saxlanması qanunu yaradıldı. Buna görə kainatdakı ümumi kütlə-enerji miqdarı sabit qalmaq məcburiyyətindədir amma kütlə və enerji E=mc² dəyişiklik tənliyinə görə bir-birinə çevrilə bilər. Məsələn, kainatdakı ümumi kütlə-enerjini qorumaq üçün nüvə və kimyəvi reaksiyalar enerji ötürülməsində reaksiyaya girən maddələrin kütlə itirməsi lazımdır.
Tags
elektroavtomatika