Showing posts with label Transformatorda itgilər. Show all posts
Showing posts with label Transformatorda itgilər. Show all posts

Monday, June 11, 2018

Transformatorlarda İtgilər


11-4. TRANSFORMATORLARDA İTGİLƏR
Transformatorun işləməsindən bəhs etmişkən, polad nüvəsində meydana gələn hadisələrə hardasa heç toxunmadıq. Sadəcə maqnit keçiriciliyinin çox yüksək olduğu üçün, beləcə bütün maqnit seli xətləri poladda qapandır. İndi iki faktı müqayisə edək: birincisi polad elektrik keçiricisidir, ikincisi poladda dəyişən maqnit seli vardır. İlk baxışda, onların arasında əlaqə qurmaq qeyri-mümkündür, ancaq  elektromaqnit induksiya qanununi diqqətli şəkildə düşünsək, bu faktın nəticəsi poladda elektrik cərəyanının olmasıdır. Hər hansı qapalı kontur içindəki maqnit seldəki hər hansı dəyişmə orda gərginlik induksiyalayacaq. Bu qapalı kontur bir keçirici dövrədirsə, orda cərəyan olacaq. Şəkil 11-9 dakı punktir(bir-birinə jaxın nöqtələr və jнa qırıq xətlər şəklində cızıq) xəttində göstərilmiş konturda nə olacaq?. Çertyoj transformatorun nüvəsini təqdim edir. Çertyojun çətinləşməməsi üçün dolağ oradan çıxarılmışdır. Beləliklə poladın içinə baxa bilərik, bütöv maqnitkeçirici kəsilmiş şəkildə göstərilmişdir. Dəyişən maqnit selinin xətləri polad içində qapanır. Xəttlərin bir hissəsi konturumuzda vardır. Dövrədəki maqnit seli və ümumiyyətlə induksiyalanan gərginlikdə dəyişmə vardır. Polad bir keçirici olduğundan, ondan elektrik cərəyanı axmalıdır. Başlanğıc üçün inkar edilməz bir çətinlik. Çətinlik sadəcə incə uzun keçiricilərə gələn elektrik cərəyanlarını təsəvvür etmə vərdişləriylə üzülməyimizdən ibarətdir. Düzdür elektrotexnika, cərəyanın yolunu keçiricilər yoluyla istiqamətləndirməyə çalışır, ancaq ən uyğun yolları seçərkən arzuolunmaz hallar ortaya çıxa bilir. Adət etdiyimiz düşüncələrə müraciət  edək.

Nüvənin bir yandan, polad kimi eyni maqnit keçiriciliyə sahib olduğu və digər təəfdən, cərəyan keçirmədiyi yəni dielektrik olduğu bəzi materialdan hazırlanmış olduğunu düşünək. Daha sonra, çertyojda göstərilən konturun, nüvəyə yerləşdirilmiş polad keçiricili sarğı olduğunu fərz edək. Sonra bizim sxemlərimiz ikinci tərəfi qısa qapanma şərtlərində işləyən transformatorun sxemindən çox fərqli olmuyacaq.Tək fərq, transformatorun ikinci tərəf sarğısının nüvəsinin tam maqnit seliylə yox bir hissəsiylə keçir. Bu hal sarğıda induksiyalanan gərginliyin qiymətini azaldacaqdır.  Fərziyələrimizdə, sarğıdakı cərəyanın və eyni zamanda istiqamətinin vəziyyəti heçbir şübhəyə doğura bilməz. Burğu qaydasıyla bunu izah etmək olar. Nüvənin maqnit selinin ikinci tərəf sarğısının deyil, birinci tərəf cərəyanı tərəfindən yarandığını və maqnit seli və birinci tərəf cərəyanın istiqamətini müəyyən etmək üçün burğu qaydasının istifadə olunması lazım olmasını xatırlayın. Ancaq bilirik ki, birinci və ikinci tərəf sarğılardakı cərəyanların istiqamətləri bir-birinə əksdir. Baxdığımız şəkildən həqiqiyə keçmək üçün, sadəcə keçiricinin polad nüvənin bir hissəsi olmadığını, sarğının həcmindən zehnində tutaraq ayrılmış yox, bütün nüvəni xəyal etməyiniz lazımdır. Nəticə oalraq cərəyanlar maqnit seli xəttlərini qapayan nüvənin bütün qalınlığı boyunca axacaqdır. Buna burulğanlı cərəyan deyilir. Əlbətfə onlar dəyişən olacaqdır. Keçirici yoluyla cərəyanın axması qaçılmaz olaraq itgilərə bağlıdır. Burulğan(Eddy) cərəyanları nüvəni qızdırır. Bu sadəcə artığ güc sərfiyyatı mənasına gəlmir, eyni zamanda yüksək istiliyin təsiri altında sarğının izolyasiyasını dağılma təhlükəsi yaradır. Cərəyanların azladılması nüvəni təbəqələrə ayrılmasıyla əldə edilir. Nüvə bütöv olmayan ancaq bir-birindən izolə edilmiş ayrı təbəqələrdən yığılır. İzolyasiya, cərəyanların təbəqədən təbəqəyə keçməsinə mane olur və Şəkil 11-10 da göstərilən yollar boyunca qapanmağa məcbur olurlar. Maqnit seli, ayrı-ayrı təbəqələr arasında bərabər bölünürlər, ona görə ki hər təbəqədə induksiyalanan gərginlik, təbəqələr bir nüvəyə malik olduqda sarğı gərginliyindən daha az olacaqdır. Müqavimətin artmasıda cərəyanın qimyətini azaldacaq. Dəmirə az miqdarda silisium qatılmasıda müqaviməti artırır. Burulğanlı cərəyanlar poladın qızmasının və bununla bağlı itgilərin səbəbi deyil. Əgər poladı maqnitləşdirsək və təkrar maqnitsizləşdirsək o zaman enerjinin bir hissəsi itgiyə gedəcək və poladı qızdıracaqdır. Tez-tez ifrat maqnitlənmədə, yəni dəyişən maqnit selinin tezliyi artdıqca itgisi də o qədər böyüyüyür. İfrat maqnitlənmə üçün itgilər, histerezislə əlaqəli itgilərdir, əsasən dəmir, polad, çuquna meyillidir. Bu itgiləri  ört-basdır etmək üçün itgiyə gedən güc eyni zamanda maqnitsizləşən poladda var olan maqnit induksiya qiymətinə və poladın keyfiyyətinə də bağlıdır.

İzləyici sayı

Axtarış

Diqqət!

Müəllifin adı və ya blogun linkini istinad göstərmədən paylaşmaq, özünküləşdirmək qəti qadağandır. Sizə olunan yaxşılıqları qiymətləndirməyi bacarın.
Hörmətlə: Səfa Məcidov