Dəyişən cərəyan kontaktorları üçfazlı dəyişən cərəyan dövrələrində qəblediciləri məsafədən gərginlik mənbəsinə qoşmaq və açmaq məqsədilə tətbiq edilir.
Dəyişən cərəyan kontaktorlarının əsas hissələri polad nüvə, dartma dolağı , baş kontaktlar, lövbər və blok kontaktlardır. Onların işləmə prinsipi sabit cərəyan kontaktorlarının işləmə prinsipləri ilə eynidir
Dəyişən cərəyan kontaktorlarının xüsusiyyətləri aşağıdakılardır:
1) üç ədəd baş kontaktları olur və onlardan hər birisi fazalardan birisini bağlayıb-açmaq üçün istifafə olunur,
2) titrəməin qarşısını almaqdan ötrü nüvənin qütb sonluqlarında xüsusi qısa qapanmış dolaq yerləşdirilir,
3) elektromaqnitin nüvəsi bütöv poladdan deyil, ayrı-ayrı polad vərəqələrindən ibarət hazırlanır. Nüvəni ayrı-ayrı vərəqələrdən yığmaqda məqsəd dəyişən maqnit selinin nüvədə yaratdığı itgiləri azaltmaqdır.
Dartmaq dolağından axan cərəyan sinusoidaldır;
Göründüyü kimi elektromaqnitin dartma qüvvəsi sabit təşkiledicidən və ikiqat tezliklə dəyiçən kosinuoidal təşkiledicidən ibarətdir.(şəkil1)
Şəkil1.Dəyişən cərəyan elektromaqnitinin dartma qüvvəsinin zamana görə dəyişməsi
Bu səbəbdən nüvəyə dartılmış vəziyyətdə olan lövbər dartma qüvvəsinin F=0 olduğu anlarda nüvədən aralanaraq düşməyə çalışacaqdır. Lakin dartma qüvvəsinin dəyişilməsi tezliyi 2𝜔 çox böyük olduğundan, həmçinin lövbərin mexaniki ətaləti olduğundan, lövbər nüvəyə dartılmış vəziyyətdə qalır. kontaktlarda açılmırıar. Amma lövbərdə titrəyiş əmələ gəlir. Bunun nəticəsində kontaktor səs salır, kontakt dodaqları bir-birinə zəif sıxılırlar. Nəticədə onların keçid müqavimətləri artığından kontaktlar əriyərək yapışa bilərlər. Dartma qüvvəsinin dəyişməsinin mənfi təsirini aradan qaldırmaq üçün bütün dəyişən cərəyan rele və kontaktlarında qısa qapanmış sarğı qoyulur. Sarğı nüvənin bir hissəsini adətən 2/3 hissəsininəhatə edir. Nüvənin sarğı ilə əhatə olunmuş hissəsi ekranlanmış hissə, qalan hissəsi isə ekranlanmamış hissə adlanır.(şəkil2).
Şəkil2. Qütb sonluğunda qısa qapanmış sarğının yerləşdirilməsi
Şəkildə qısa qapanmış sarğının yaratdığı maqnit seli Φqq və dartma dolağının yaratdığı maqnit seli Φ göstərilmişdir. Nüvənin ekranlanmış hissəsində Φqq və Φmaqnit selləri eyni istiqamətdə yönəlmişlər, nüvənin ekranlanmamış hissəsində isə qarşı qarşıya yönəlmişdir. Qısa qapanmış sarğınn maqnit seli fazaca Φ maqnit selindən90 dərəcə geri qalır(ekranlanmış hissədə). Nüvənin ekranlanmamış hissəsində isə Φqq seli Φ selini təxminən 90 dərəcə irəliləyir. Bu selləri toplamaqla göstərmək olar ki, nüvədən qapanan ümumi maqnit seli hec bir anda sıfıra düşmür. Dəyişən cərəyan kontaktornun dartma(1 əyrisi) və ayırma(2 əyrisi) xarakteristikaları şəkil3 də göstərilmişdir. Dəyişən cərəyan kontaktorunun qayıtma əmsalı sabit cərəyan kontaktorunun qayıtma əmsalından böyük olur. Dəyişən cərəyan kontaktorunun xüsusi işləmə müddəti 0,08-0,1 saniyə olur. Bu sabit cərəyan kontaktorun xüssi işləmə müddətindən azdır.
Şəkil3. Dəyişən cərəyan kontaktorunun dartma və ayırma xarakteristikaları
Dəyişən cərəyan kontaktorlarının əsas hissələri polad nüvə, dartma dolağı , baş kontaktlar, lövbər və blok kontaktlardır. Onların işləmə prinsipi sabit cərəyan kontaktorlarının işləmə prinsipləri ilə eynidir
Dəyişən cərəyan kontaktorlarının xüsusiyyətləri aşağıdakılardır:
1) üç ədəd baş kontaktları olur və onlardan hər birisi fazalardan birisini bağlayıb-açmaq üçün istifafə olunur,
2) titrəməin qarşısını almaqdan ötrü nüvənin qütb sonluqlarında xüsusi qısa qapanmış dolaq yerləşdirilir,
3) elektromaqnitin nüvəsi bütöv poladdan deyil, ayrı-ayrı polad vərəqələrindən ibarət hazırlanır. Nüvəni ayrı-ayrı vərəqələrdən yığmaqda məqsəd dəyişən maqnit selinin nüvədə yaratdığı itgiləri azaltmaqdır.
Dartmaq dolağından axan cərəyan sinusoidaldır;
Göründüyü kimi elektromaqnitin dartma qüvvəsi sabit təşkiledicidən və ikiqat tezliklə dəyiçən kosinuoidal təşkiledicidən ibarətdir.(şəkil1)
Bu səbəbdən nüvəyə dartılmış vəziyyətdə olan lövbər dartma qüvvəsinin F=0 olduğu anlarda nüvədən aralanaraq düşməyə çalışacaqdır. Lakin dartma qüvvəsinin dəyişilməsi tezliyi 2𝜔 çox böyük olduğundan, həmçinin lövbərin mexaniki ətaləti olduğundan, lövbər nüvəyə dartılmış vəziyyətdə qalır. kontaktlarda açılmırıar. Amma lövbərdə titrəyiş əmələ gəlir. Bunun nəticəsində kontaktor səs salır, kontakt dodaqları bir-birinə zəif sıxılırlar. Nəticədə onların keçid müqavimətləri artığından kontaktlar əriyərək yapışa bilərlər. Dartma qüvvəsinin dəyişməsinin mənfi təsirini aradan qaldırmaq üçün bütün dəyişən cərəyan rele və kontaktlarında qısa qapanmış sarğı qoyulur. Sarğı nüvənin bir hissəsini adətən 2/3 hissəsininəhatə edir. Nüvənin sarğı ilə əhatə olunmuş hissəsi ekranlanmış hissə, qalan hissəsi isə ekranlanmamış hissə adlanır.(şəkil2).
Şəkildə qısa qapanmış sarğının yaratdığı maqnit seli Φqq və dartma dolağının yaratdığı maqnit seli Φ göstərilmişdir. Nüvənin ekranlanmış hissəsində Φqq və Φmaqnit selləri eyni istiqamətdə yönəlmişlər, nüvənin ekranlanmamış hissəsində isə qarşı qarşıya yönəlmişdir. Qısa qapanmış sarğınn maqnit seli fazaca Φ maqnit selindən90 dərəcə geri qalır(ekranlanmış hissədə). Nüvənin ekranlanmamış hissəsində isə Φqq seli Φ selini təxminən 90 dərəcə irəliləyir. Bu selləri toplamaqla göstərmək olar ki, nüvədən qapanan ümumi maqnit seli hec bir anda sıfıra düşmür. Dəyişən cərəyan kontaktornun dartma(1 əyrisi) və ayırma(2 əyrisi) xarakteristikaları şəkil3 də göstərilmişdir. Dəyişən cərəyan kontaktorunun qayıtma əmsalı sabit cərəyan kontaktorunun qayıtma əmsalından böyük olur. Dəyişən cərəyan kontaktorunun xüsusi işləmə müddəti 0,08-0,1 saniyə olur. Bu sabit cərəyan kontaktorun xüssi işləmə müddətindən azdır.
