Aİ-92 benzini ilə Aİ-95 benzinin fərqi nədir?
Aİ-92 və Aİ-95 benzinin əsas fərqi onların oktan ədədindədir. Oktan ədədi benzinin detonasiyaya qarşı davamlılığını, yəni mühərrikdə nəzarətsiz partlayışlara (detonasiya) qarşı müqavimətini göstərir.
Əsas fərqlər:
| Xüsusiyyət | Aİ-92 | Aİ-95 |
|---|---|---|
| Oktan ədədi | 92 | 95 |
| Detonasiya davamlılığı | Orta | Yüksək |
| Yandırılma | Nisbətən tez alışır | Gec alışır, amma nəzarətli yanır |
| Qiymət | Daha ucuz | Daha bahalı |
| Uyğun mühərriklər | Aİ-92 üçün nəzərdə tutulmuş mühərriklər | Daha yüksək sıxılma əmsalı olan müasir mühərriklər |
| İstifadə | Köhnə və orta səviyyəli avtomobillər | Yeni nəsil, turbo və yüksək sıxılmalı mühərriklər |
Praktik olaraq:
-
Əgər avtomobil istehsalçısı Aİ-92 istifadəni tövsiyə edirsə, Aİ-95 istifadə etmək heç bir üstünlük verməz və yalnız pul itkisi olar.
-
Əksinə, Aİ-95 tələb edən mühərrikdə Aİ-92 istifadə etmək detonasiyaya, mühərrik zədələnməsinə və yanacaq sərfiyyatının artmasına səbəb ola bilər.
Nəticə:
Aİ-95 benzini, daha yüksək keyfiyyətli və detonasiyaya qarşı daha davamlı bir yanacaqdır, lakin hər mühərrikə uyğun deyil. Ən doğru seçim, avtomobil istehsalçısının tövsiyə etdiyi oktan ədədini istifadə etməkdir.
Detonasiya nədir?
Detonasiya — daxiliyanma mühərriklərində yanacaq-hava qarışığının nəzarətsiz və çox sürətli partlayışla yanması hadisəsidir. Bu, mühərrik silindrində yanacağın adi alovlanma rejimindən fərqli olaraq bir nöqtədən deyil, birdən-birə və bir neçə nöqtədən partlayışla yanması nəticəsində baş verir.
Detonasiya necə baş verir?
-
Normal rejimdə:
Yanacaq-hava qarışığı şam(sveça) qığılcımı ilə alışır və nəzarətli, hamar bir alov cəbhəsi ilə silindr boyunca yayılır. -
Detonasiya zamanı:
Hələ alovlanmayan yanacaq-hava qarışığı yüksək təzyiq və temperatur altında öz-özünə partlayır. Bu, səsli, zərbəli və zərərli bir prosesdir.
Detonasiyanın əlamətləri:
-
Mühərrikdən "metallik döyülmə" kimi səslər gəlir (xalq arasında "çırpıntı" deyilir)
-
Güc azalması
-
Yanacaq sərfiyyatının artması
-
Mühərrik hissələrinin vaxtından əvvəl köhnəlməsi və zədələnməsi
Detonasiyanın səbəbləri:
-
Yanacağın oktan ədədinin mühərrik üçün kifayət etməməsi
-
Mühərrikin həddindən artıq qızması
-
Yüksək sıxılma əmsalı olan mühərriklərdə uyğunsuz yanacaq
-
Yanma vaxtının düzgün tənzimlənməməsi
Detonasiyanın qarşısını necə almaq olar?
-
Avtomobil üçün tövsiyə olunan oktan ədədində benzin istifadə etmək (məsələn, Aİ-95 əvəzinə Aİ-92 istifadə etməmək)
-
Mühərriki həddindən artıq qızmağa qoymamaq
-
Vaxtında texniki baxım etdirmək
Nəticə:
Detonasiya mühərrik üçün çox zərərli bir haldır və mütləq qarşısı alınmalıdır. Bunun üçün doğru oktan ədədi olan yanacaq istifadə olunmalı və mühərrikin istilik və texniki vəziyyətinə nəzarət edilməlidir.
Yüksək sıxılma əmsalı olan mühərriklər nədir?
Yüksək sıxılma əmsalı olan mühərriklər — silindr daxilində hava-yanacaq qarışığını daha çox sıxan və bu sayədə daha yüksək enerji əldə edən mühərriklərdir.
🔧 Sıxılma əmsalı nədir?
Sıxılma əmsalı (ing. compression ratio) — mühərrik silindrindəki hava-yanacaq qarışığının sıxılma dərəcəsini göstərən göstəricidir.
Bu əmsal belə hesablanır:
Məsələn:
-
Sıxılma əmsalı 9:1 deməkdir ki, qarışıq 9 dəfə sıxılır.
-
Yüksək sıxılma əmsalı — məsələn, 11:1, 12:1 və ya daha artıq olan mühərriklərdə qarışıq çox daha sıx olur.
⚙️ Yüksək sıxılma əmsalının üstünlükləri:
-
Daha çox güc və fırlanma momenti
-
Yüksək istilik səmərəliliyi
-
Yanacağın daha tam yanması
-
Daha az tullantı
⚠️ Amma yüksək sıxılma mühərrikləri nəyə həssasdır?
-
Bu mühərriklərdə sıxılma zamanı qarışığın temperaturu və təzyiqi o qədər yüksəlir ki, yanacaq öz-özünə partlaya bilər – yəni detonasiya riski artır.
-
Buna görə də belə mühərriklər yüksək oktanlı benzin (məsələn, Aİ-95, Aİ-98) tələb edir.
✅ Yüksək sıxılma əmsalı olan mühərriklərə nümunə:
-
Turbo və supercharger-lı mühərriklər
-
Yeni nəsil birbaşa inyeksiyalı benzin mühərrikləri
-
Hibrid avtomobillərin effektiv mühərrikləri (məsələn, Toyota-nın Atkinson dövrlü mühərrikləri)
Nəticə:
Yüksək sıxılma əmsalı olan mühərriklər daha güclü və səmərəli işləyirlər, lakin yalnız uyğun oktan ədədi olan benzinlə. Əks halda, detonasiya və mühərrik zədələnməsi riski yaranır.
Ratio 12:1, 9:1 . Burada 1 nəyi ifadə edir.?
Sıxılma əmsalı (məsələn, 12:1 və ya 9:1) mühərrik silindrindəki həcmlərin nisbətini göstərir. Buradakı "1" isə sıxılma sonunda (yəni porşen yuxarı vəziyyətdə olanda) silindrdə qalan həcmi ifadə edir — buna yanma kamerasının həcmi deyilir.
🔍 Gəlin sadə izahla baxaq:
Məsələn: 9:1
Bu o deməkdir ki:
-
Porşen ən aşağı mövqedə (yanacaq qarışığı silindrə daxil olanda): həcmi 9 vahiddir
-
Porşen ən yuxarı mövqeyə qalxanda (sıxılmadan sonra): həcmi 1 vahid qalır
→ Yəni qarışıq 9 dəfə sıxılır
Məsələn: 12:1
Bu halda isə:
-
Başlanğıc həcmi: 12 vahid
-
Sıxıldıqdan sonra: 1 vahid
→ Yəni qarışıq 12 dəfə sıxılır – bu, daha güclü sıxılma deməkdir.
⚠️ Nəticə:
-
Nisbətin solundakı rəqəm — porşen aşağıda olanda silindrin ümumi həcmi
-
Nisbətin sağındakı "1" — porşen yuxarıda olanda qalan həcmdir (yanma kamerası)
Bu nisbət mühərrikin sıxılma dərəcəsini, dolayısı ilə effektivliyini və yanacaq tələbini müəyyən edir.
Yəni "1" sabit bir referans nöqtəsidir, və sıxılmanın hansı səviyyədə baş verdiyini göstərmək üçün istifadə olunur.
Hansı mühərriklərdə compression ratio daha yüksəkdir?
Dizel mühərriklərində compression ratio (sıxılma əmsalı), benzin mühərriklərinə nisbətən xeyli böyük olur.
Gəlin, bunun nəyə görə belə olduğunu və nə qədər fərqli olduğunu konkret izah edək:
🔥 1. Əsas fərq – Yanacağın alışma prinsipi:
| Mühərrik növü | Yanacaq alışma üsulu | Compression ratio |
|---|---|---|
| Benzin mühərriki | Qığılcım (şam) vasitəsilə | Adətən 8:1 – 12:1 |
| Dizel mühərriki | Sıxılma nəticəsində öz-özünə alışır | Adətən 14:1 – 22:1 |
➡️ Dizel mühərrikində yanacaq qığılcımla deyil, hava sıxıldıqdan sonra püskürdülərək alışır. Bu, çox yüksək temperatur tələb edir. Temperatur isə yalnız yüksək sıxılma ilə əldə oluna bilər. Ona görə də dizel mühərriklərində compression ratio daha böyükdür.
🔬 Niyə benzin mühərriklərində compression ratio aşağı olur?
Çünki benzin, çox sıxılanda vaxtından əvvəl alışa (detonasiya / vurma) meyllidir. Bu isə mühərrik üçün təhlükəlidir. Ona görə:
-
Benzin mühərrikləri məcburən daha aşağı compression ratio ilə işləyir.
-
Yüksək oktanlı benzin istifadə olunsa belə, bu həddi çox keçmək olmur.
🛠️ Turbo mühərriklərdə necədir?
-
Turbo benzin mühərrikləri daha yüksək təzyiq yaratdığı üçün compression ratio nəzarətli şəkildə azaldılır (məsələn 9:1 və ya 10:1).
-
Turbo dizel mühərrikləri isə həm yüksək sıxılma, həm də yüksək təzyiq ilə işləyə bilir.
✅ Nəticə:
| Compression Ratio | |
|---|---|
| Benzin mühərriki | ~ 8:1 – 12:1 |
| Dizel mühərriki | ~ 14:1 – 22:1 |
➡️ Yəni: Dizel mühərriklərində compression ratio daha böyükdür – səbəbi isə yanacağın öz-özünə alışması üçün yüksək temperaturun zəruri olmasıdır.