SABİT VƏ DƏYİŞƏN CƏRƏYANLI ELEKTROMAQNİTLƏR

Elektromaqnitlər bütün elektrik aparatlarının əsas tərkib hissəsidirlər. Kontaktorlarda, maqnit işə salıcılarında relelərdə, avtomatlarda irəliləmə və fırlanma hərəkətləri aparatdakı elektromaqnit elementi tərəfindən yaradılır. Muftalarda, əyləclərdə və qaldırıcı mexanizmlərdə elektromaqnitlər qüvvə yaradan qurğu kimi istifadə olunurlar. Elektromanitin maqnit dövrəsinin konfuqrasiyası  elektrik aparatının təyinatından asılı olaraq müxtəlif olur. Şəkil1 -də klapan sistemli maqnit dövrəsi olan elektromaqnitin sxemi göstərilmişdir. Elektromaqnitin hərəkət edə bilən hissəsi (1) lövbər adlanır, üzərində maqnitləşmə dolağı (3) yerləşən tərpənməz hissə (2) elektromaqnitin nüvəsi adlanır. Maqnitləşmə(dartma) dolağı maqnit hərəkət qüvvəsi(MHQ) yaradır, MHQ təsirindən nüvəsə maqnit seli Φ yaranır . Bu sel  hava məsafəsindən  (σ), həmdə maqnit dövrəsinin digər hissələrindən (nüvədən və lövbərədən) keçərək qapanır və işçi maqnit seli adlanır.Maqnit dövrəsindəki digər maqnit selləri səpələnmə maqnit selləri(Φ5) adlanırlar. Elektromaqnitin maqnit selini keçirən hissəsi ya tkmə poladdan , ya bir-birinə sıxılmış ayrı-ayrı polad vərəqələrdən , ya da preslənmiş metal tozundan hazırlanır. Elektromaqnitin lövbəri, aparatın təyinatından asılı olaraq, irəliləmə hərəkətli(şəkil1) və ya fırlanma hərəkətli(şəkil2) ola bilər.

Elektromaqnitin dartma qüvvəsi maqnit selinə mütənasibdir. Mqnit selinin qiyməti belə təyin edilir;

                                                Φ=IW / Rm

Burada IW=F -dolağın MHQ-dir.

             W- dolağın sarğılar sayıdır
              Rm- maqnit dövrəsinin müqavimətidir.
Hava məsafəsi kiçildikcə, maqnit müqaviməti kəskin sürətdə azalıır. Sabit cərəyan aparatlarında hava məsafəsi dartma cərəyanının dolağına təsir göstərmir. Burada MHQ hava məsafəsindən asılı olmayraq , sabit qalır.Bu səbəbdən lövbərin hərəkət etməski zamanı maqnit müqavimətinin azalması nəticəsində maqnit seli və dartma qüvvəi xeyli artırlar. 
Dəyişən cərəyan aparatlarında  hava məsafəsinin dəyişməsi dartma dolağının induktiv müqavimtəinə böyük təsir göstərir və bundan asılı olaraq dolağın cərəyanı dəyişir, belə ki,

                                   I= U / Z = U / √(x^2+r^2 )

Burada r,x,z-uyğun olaraq dolağın aktiv, induktiv və tam müqavimətləridir.
Dəyişən cərəyanda dolağın gərginliyə qoşulması zamanı yaranan cərəyan sıçrayışları onun artıq qızmasına səbəb olur. Dəyişən cərəyan elektromaqnitlərinin digər mənfi cəhəti ondan ibarətdir ki, burada cərəyanın sıfır qiymətindən keçməsi anlarında lövbərin titrəyişi baş verir. Lövbərin titrəyişişi aparatın səs salmasına səbəb olur, və onun mexaniki hissəsinə dağıdıcı təsir göstərir.
Titrəyişin qarşısını almaqdan ötrü aşağıdakı usullardan istifadə olunur:

1) Dartma dolaqları iki -yaxud üçfazlı gərginliklə doydurulurlar (bu üsul əylənc elektromaqnitlərində tətbiq olunur)

2)Aparatın köməkçi dolağı olur və bu dolaq kondensator vasitəsi ilə  mənbəyə qoşulur

3) Nüvənin, yaxud lövbrin qütb sonluğunda xüsusu qısa qapanmış sarğı yerləşdirilir. Bu üsul elektrik aparatlarında geniş tətbiq tapmışdır.

Elektromaqnitin lövbərinin nüvəyə doğru həərəkətinin son mərhələsində onun sürəti kifayət qədər byük olur. Bu səbəbdən, lövbərin nüvəyə çarplması nəticəsində o geriyə atıla bilər. Bu isə lövbərin rəqsi hərəkətlərinin yaranmasına və aparatın kontakt sistemində titrəyişlərə səbə ola bilər. Bunun qarşısını almaqdan ötrü elektrik aparatlarında rezin, hidravlik və yay amortozatorlardan (rəqs sakitləşdiriciləri) istifadə olunur. Amartizatorlar aparatın tərpənməzm hissəsində(nüvədə), yaxud hərəkət edən hissəində(lövbərdə) yerləşdirilir.

Paylaş:    Facebook Twitter Google+ Stumble Digg