Elektrik aparatının ayırıcı mexanizmi kontaktın hərəkət edə bilən dodağını hərəkətə gətirdiyi andan başlayaraq dodaqların səthlərinin toxunma nöqtələrinin sayı azalmağa başlayır-eyni zamanda kontaktın dodaqlarının bir-birinə sıxılma qüvvəsi azalır. Nəticədə, kontaktda cərəyan sıxlığı və kontaktın keçid müqaviməti sürətlə artır, kontaktdakı elektrik itgiləri sürətlə böyüyür. Kontaktın tempraturu kəskin artır, onun mənfi yüklü dodağından(katod) ətraf mühitə sərbəst elektronlar şualanır(termoemissiya baş verir). Ətraf mühitin ionlaşması kontaktın ndodaqları arasındakı aralığın deşilçməsinə və elektrik qövsünün yaranmasına səbəb olur. Elektrik qövsü keçirici naqildir. O yüksək, cərəyanı özündən buraxır. Qövsün tempreturu çox yüksək (10000 dərəsə selsi və bundan da böyük) olduğundan , kontaktın metalları əriyir və əriyən metalların hissəcikləri ətrafa səpələnir. Ciddi ərimiş kontaktlar yararsız vəziyyətə düşürlər və aparatın isifadəsi üçün yaramırlar. Şəkil1 də elektrik qövsünün baş verdiyi sabit cərəyan dövrəsinin sxemi göstərilmişdir.
Şəkil2.Qövsün baş verdiyi elektrik dövrəsi elementlərin volt-amper xarakteristikaları(1-mənbə 2-qövsün)
Kirxhofun 2 ci qanununa görə , verilmiş dövrə üçün gərginliklərin müvazinət tənliyi belə yazılar;
U=Uq+ir+L⋅di/dt
U=Uq+ir+L⋅di/dt
Burada Uq-1 və 2 kontaktları arasında yaranan qövsdə gərginlik düşgüsüdür.Şəkil2 də cf parçası gərginlik miqyasında qövsdəki gərginliyi , sc -induktivlikdəki özünəinduksiya EHQ -ini(L⋅di/dt), de-r müqavimətindəgərginlik düşgüsünü göstərir.
a və b nöqtələrində L⋅di/dt≈0 olur və bu nöqtələrdə dövrədə qərarlaşmış rejim mümkündür.
Şəkil2 də həmçinin u=U-i⋅r asılılığına görə maili düz xətt (3 xarakteristikası) çəkilmişdir. U=Uq+ir+L⋅di/dt tənliyindən istifadə edərək , dövrənin a və b nöqtələri ətrafında iş rejiminin analizi göstərir ki , hər hansı səbəbdən cərəyan İa qiymətindən kiçik qiymət aldıqda o sıfıra dək azalır və qövs sönür -cərəyan İa qiymətindən böyük olduqda isə o İb qiymətinədək artır və b nöqtəsində qövs dayanıqlı yanır, b nöqtəsindəki qərarlaşmış rejimdə isə cərəyanın İb dən kiçik və ya böyük qiymətlər alması dövrənin yenə də b nöqtəsindəki rejimə qayıtması ilə nəticələnir. Beləliklə a nöqtəsi dayanıqsız müvazinət nöqtəsidir -bu nöqtədən çıxdıqda dövrədə cərəyan ya İb qiymətini alır.,yaxud qövs sönür və cərəyan sıfıra bərabər olur. Cərəyanın bütün qiymətlərində qövsün sönməsi üçün L⋅di/dt=0 gərginliyi sıfır olmalıdır. Bunun üçün aşağıdakı şərt ödənilməlidir.
Uq>U-ir
Şəkil2 də həmçinin u=U-i⋅r asılılığına görə maili düz xətt (3 xarakteristikası) çəkilmişdir. U=Uq+ir+L⋅di/dt tənliyindən istifadə edərək , dövrənin a və b nöqtələri ətrafında iş rejiminin analizi göstərir ki , hər hansı səbəbdən cərəyan İa qiymətindən kiçik qiymət aldıqda o sıfıra dək azalır və qövs sönür -cərəyan İa qiymətindən böyük olduqda isə o İb qiymətinədək artır və b nöqtəsində qövs dayanıqlı yanır, b nöqtəsindəki qərarlaşmış rejimdə isə cərəyanın İb dən kiçik və ya böyük qiymətlər alması dövrənin yenə də b nöqtəsindəki rejimə qayıtması ilə nəticələnir. Beləliklə a nöqtəsi dayanıqsız müvazinət nöqtəsidir -bu nöqtədən çıxdıqda dövrədə cərəyan ya İb qiymətini alır.,yaxud qövs sönür və cərəyan sıfıra bərabər olur. Cərəyanın bütün qiymətlərində qövsün sönməsi üçün L⋅di/dt=0 gərginliyi sıfır olmalıdır. Bunun üçün aşağıdakı şərt ödənilməlidir.
Uq>U-ir
Bu o deməkdir ki, qövsünsönməsi üçün 2 xarakteristikasının bütün nöqtələri 3 xarakteristikasından yuxarıda yerləşməlidir. Bunun üçün ya qövsün voltamper xarakteristikası yuxarı qaldırılmalıdır, ya da dövrənin müqzviməti artırılmalıdır.
Elektrik qövsünü söndürməkdən ötrü kontaktlar arasındakı fəzanı deionlaşdırmaq lazımdır. Bunu aşağıdakı usullarla etmək olar;
1) qövsü süni olaraq uzatmaqla
2) qövsü bir sıra kiçik qövslərə bölməklə
3) qazlar vasitəsilə kontaktlar aralığını soyutmaqla
4) müxtəlif usulların kombinasiyası ilə
5) qövsün yaranmasına yönəlmiş elektrik enerjisini azaltmaqla
2) qövsü bir sıra kiçik qövslərə bölməklə
3) qazlar vasitəsilə kontaktlar aralığını soyutmaqla
4) müxtəlif usulların kombinasiyası ilə
5) qövsün yaranmasına yönəlmiş elektrik enerjisini azaltmaqla
Qövsün yaranması müddəti kontaktların bir-birindən aralanması sürətindən asılıdır. Kontaktlar nə qədər böyük sürətlə bir birindən aralanarsa, qövs bir o qədər cəld sönər. Bu məqsədlə elektrik aparatlarında kontaktları ani olaraq açmaq qabiliyyətinə malik olan yay mexanizmindən istifadə olunur. Kiçik güclü sabit cərəyan elektrik aparatlarında qığılclmı azaltmaq məqsədilə çox hallarda kontaktlara paralel olaraq kondensatorlar qoşurlar. Elektrik qövsünün mənfi təsirini aradan götürmək üçün qövssöndürən qurğulardan istifadə olunur. Bu məqsədlə sabit cərəyan kontaktlarında köməkçi maqnit selinin köməyilə elektrik qövsü kontaktlar arasından sıxışdırılıb kənara çıxarılır. Qövssndürmə qurğusu(şəkil3) polad nüvə (3) üzərinə sarınmış dolaqdan (4) və qütb sonluqlarından(5) ibarətdir. 4 sarğısı 1 və 2 kontaktları ilə ardıcıl birləşdirilmişdir və sarğıdan yük cərəyanı İ axır. Bu cərəyanın yaratdığı, nüvədən və qütb sonluqlarından qapanan, maqnit seli Φ ilə qövsün(cərəyalı naqil) qarşılıqlı təsirindən F qüvvəsi yaranır. Bu qüvvə qövsü kontaktlar arasından xarici mühitə doğru itələyir, onu uzadır. Nəticədə qövs sönür.
Şəkil3. Qövsün kontaktlar arasından sıxışdırılıb çıxarılması qurğusu
Qövsün söndrülməsi üçün xüsusi deion arakəsmə istifadə olunur. Deion arakəsmə bir-birindən izolə edilmiş nazik vərəqlərdən ibarət olub, qövssöndürmə kamerasında yerləşdirilir. Yaranan qövs arakəsmələrə döğru üfürülür.Onun yolunda müqavimət artır, həmçinin arakəsmələrin soyuq divarları qövsü soyudur və onun tez sönməsinə səbəb olur. Kiçik güclü kontaktorlarda, avtomat açarlarda, əriyən qoruyucularda qazlar vasitəsi ilə qövsün söndürülməsi tətbiq olunur. Bu məqsədlə aparatların qövssöndürmə kameraları fibradan hazırlanır . Qövsün yaranması zamanı yüksək tempratur təsirindən fibradan intensiv şəkildə qaz ayrılır. Ayrılmış qaz kamerada təzyiqi xeyli yüksəldir və qövsü soyudur.Bu isə qövsün tez sönməsinə səbəb olur.