"DİQQƏT! YÜKSƏK VOLTAJ" Tez-tez görünən bir xəbərdarlıqdır, amma yalandır. Elektrik enerji də daxil olmaqla bütün enerji növləri təhlükəli ola bilər. Amma zərər verən yalnız gərginlik deyil. Əslində zərərli ola bilən elektrik enerji, elektrik cərəyanından irəli gəlir. Yəni əslində bizə zərər verən elektrik cərəyanıdır.
Bəs, ağıllara dərhal "Nə Üçün bu xəbərdarlıq Yüksək Gərginlik şəklində keçirilmişdir"? Sualı gəlir.
Bunun cavabı sadədir: Elektrik gücün istehsal və satışından dolayı, gərginliyi müəyyən etmək cərəyandan daha asandır. Yəni işarələr sahəsi asan olan mövzusunda xəbərdar edir. Bu üzdən xəbərdarlıq lövhələrində "Yüksək Gərginlik" ifadəsi yer alır.
Elektrik İnsanı Niyə Vurur?
Elektrikin bir canlıya zərər verməsi üçün elektrik cərəyanının bu canlıya keçməsi və dövrə tamamlaması lazımdır. Elektrikin varlığımızdan axmasının səbəbi hüceyrə mayeləri, başda duz olmaq üzrə həll edilmiş ionlar vardır. Bunlar çox yaxşı keçiricidirlər və orqanizmdəki elektrik cərəyanının axmasına səbəb olur. Elektrik cərəyanının səviyyəsinə və müddətinə bağlı olaraq da insanda meydana gələn zərərlər dəyişir. Cərəyanşiddətlərinə bağlı olaraq insanda baş verən fizioloji reaksiyalar aşağıdakı cədvəldə göstərilir.
Fizioloji Reaksiya Cərəyan
Kobud şəkildə hiss edilə bilən 3-5 mA
Həddindən artıq ağrı 35-50 mA
Əzələ iflici 50-70 mA
Ürək dayanması 500 mA
Bu cədvəldəki məlumatlar təxminən nəticələrdir. Sizdə təqdir edərsiniz ki, sağlam bir insanın üzərində bu məlumatları əldə etmək doğru deyil.İnsan vücudunun elektrik ötürülməsi çox mürəkkəbdir və tam məlum deyil. Elektrik hadisələri araşdırmaq üçün sadələşdirilmiş modellər istifadə edirik. İndi insan vücudunun sadələşdirilmiş modelini aşağıda görə bilərsiniz.
(a)Bir qolu və ayağı arasında bir gərginlik fərqi olan insan orqanizmi. (b)Bir qolu və bir ayağı arasında gərginlik fərqi olan insan vücudunun sadələşdirilmiş modeli.
Bədən, cərəyan üçün bir keçirici olaraq davranır. Bu səbəblə məqbul bir başlanğıc, bədəni müqavimət olaraq modelləməkdir.
Elektrik Telləri Üzərində Dayanan Quşu Nədən Elektrik Vurmaz?
7den 70e ən çox maraq edilən suallardan biri də budur. Məhəlləmizdə gəzərkən elektrik teli üzərində dayanan bir quş görəndə quşa nədən elektrik dəymədiyini hamı narahat olmuşuq. Bu marağınızı dərhal həll edək. "Elektrik İnsanı Niyə Vurur"? Başlığı altında bir canlıya elektrik vurması üçün o canlı üzərindən elektrik cərəyanının keçməsinin lazım olduğunu qeyd etmişdik.
Soldakı şəkilə baxanda yalnız bir sim üzərində dayanan bir quşu elektrik vurmaz. Çünki quşu elektrik vurması üçün, elektrik cərəyanının quşun üzərindən keçərək quşun bədənini tərk etməsi lazımdır. Amma belə bir şey mümkün deyil. Şəkildə də gördüyümüz kimi quşun üzərində dayandığı simdən başqa əlaqədə olduğu başqa bir nöqtə yoxdur. Yəni elektrik cərəyanının quşun üzərindən keçərək davam edə biləcəyi bir yol yoxdur. Bu üzdən quşu elektrik vurmaz.Burada ağlımıza gələ bilər: "Elektrik cərəyanı quşun ayağından girib quşun üzərindən keçərək digər ayağından tərk edə bilərmi"? Bu hadisə baş verməz. Çünki quşun iki ayağı arasındakı çox kiçik müqavimətli sim var, cərəyan böyük müqavimət göstərəcək quşun üzərindən keçməz.
2 naqilə birdən eyni anda toxunan bir quş təsəvvür edək. Quşun bir ayağı bir naqilə, digər ayağı da digər naqilə toxunur. Yəni elektrik cərəyanı quşun ayağından girir və digər ayağından çıxart. Quşun üzərindən keçən bu cərəyan, quşun elektrik vurmasına səbəb olur.
İndi isə fərqli vəziyyətlərdə quş və insanı elektrik vurub vurmadığını araşdıraq.
Bu dəfə gördüyümüz kimi quşa hər hansı bir şey olmadığı kimi insanı elektrik vurduğunu görürük. Çünki insanın əli ilə toxunduğu nöqtə ilə ayağındakı torpaq əlaqəsi mənbə ilə ortaqdır. Buna görə də insan üzərindən cərəyan keçərək, insanın elektrik vurmasına səbəb olur. Quş isə hər iki ayağınıda eyni məftilə qoymuşdur və quş üzərində hər hansı bir cərəyan axını olmaz.
Bu halda da gördüyümüz kimi, nə quşa, nə də insanı elektrik vurmaz. Bu halda insan eyni bir quş kimidir. Həm əli, həm ayağı eyni nöqtədə yəni torpaqdadır. Bu üzdən insan üzərindən elektrik cərəanı keçməz və elektrik vurmaz. Quş isə eyni mövqeyini qorumaqdadır, toxunulmaz.
Bu vəziyyətə baxanda isə həm insana, həm də quşa elektrik dəymədiyini görürük. İnsanın ayağında bağlı olan torpaq mənbəyə getmir, yəni vəsaitlə birgə bir torpağa malik deyil. Burada diqqət etməliyik. Yazımızın ən başından barı dediyimiz kimi, bir canlını elektrik vurması üçün o canlının üzərindən elektrik cərəyanı keçərək dövrəsini tamamlamalıdır. Bu rəsmdə isə gördüyümüz kimi mənbədən gələn cərəyan başqa bir torpağa gedir, mənbəyə geri dönərək dövrəsini tamamlamır. Bu üzdəndə insanı elektrik vurmur. Quş isə mövqeyini qorumaqdadır, elektrik vurmur.
Mənbə-elektrikport.com