Kontaklar üçüm 3 iş rejimi xarakterikdir;
1)Kontakların qapanması
2)Qapanmış kontaktlardan cərəyan axması
3)kontaktların açılması
Naqillərin birləşdirildikləri sahədə onların toxunma nöqtələrinin cərəyana müqaviməti kontaktın keçid müqaviməti adlanır. Keçid müqaviməti kontakt səthlərinin cilalanmasından asılıdır. Kontaktın keçid müqavimətini azaltmaq məqsədi ilə elektrik aparatlarında xüsusi kontakt yaylarından istifadə olunur. Kontakt yaylarının köməyi ilə kontaktların toxunan səthləri müəyyən qevvə ilə bir-birinə sıxılırlar.
Kontaktların etibarlığına təsir edən amillərdən birisi onların qapanması zamanı baş verən titrəmə prosesidir. Titrəmə prosesinin mahiyyətini kontaktorun kontakt mexanizmi üzərində izah edək(şəkil1)
Kontaktların etibarlı işləməsi üçün nominal İn cərəyanında keçid Rk müqavimətindəki gərginlik düşgüsü buraxıla bilən qiymətdən kiçik olmalıdır.
İn *Rk ≤ Ukb.b=(0,5÷0,8)*Uki
Dövrədə qısa qapanma zamanı cərəyanının qiyməti nominaldan 10-20 dəfə böyük olur. Bu halda kontakt sahəsinin tempraturu ani olaraq yüksəlir və ərimə tempraturuna çata bilər. Kontaktlar açılarkən keçid müqaviməti böyüyür. Bu səbəbdən onların toxunma nöqtələrinin tempraturu yüksəlir , ərimə tempraturuna çatır ,kontaktlar arasında maye halında metaldan körpü yaranır. Daha sonra bu körpü qırılır. Kontaktların yüksək tempraturda olması onların intensiv oksidləşməsinə səbəb olur. Bu isə kontaktların yeyilməsinə və sıradan çıxmasına səbə olur. Buna kimyəvi yeyilmə və ya korroziya deyilir. Kontaktların etibarlığını artırmaq məqsədi ilə bir sıra usullardan istifadə olunur. O cümlədən erroziyaya qarşı mübarizə məqsədilə cərəyanı 1A-dən 600A-dək olan elektrik aparatlarında qövssöndürən qurğular köməyilə kontaktlar arasında yaranan qövsün mümkün qədər tez söndürülməsi əldə olunur , kontaktların qapanması zamanı yaranan titrəmə aradan götürülür, kontaktlar qövsə davamlı materialdan hazırlanır.
Ədəbiyyat-Qədir Əbdülrəhmanov, Elektrik və elektron aparatları
1)Kontakların qapanması
2)Qapanmış kontaktlardan cərəyan axması
3)kontaktların açılması
Naqillərin birləşdirildikləri sahədə onların toxunma nöqtələrinin cərəyana müqaviməti kontaktın keçid müqaviməti adlanır. Keçid müqaviməti kontakt səthlərinin cilalanmasından asılıdır. Kontaktın keçid müqavimətini azaltmaq məqsədi ilə elektrik aparatlarında xüsusi kontakt yaylarından istifadə olunur. Kontakt yaylarının köməyi ilə kontaktların toxunan səthləri müəyyən qevvə ilə bir-birinə sıxılırlar.
Kontaktların etibarlığına təsir edən amillərdən birisi onların qapanması zamanı baş verən titrəmə prosesidir. Titrəmə prosesinin mahiyyətini kontaktorun kontakt mexanizmi üzərində izah edək(şəkil1)
Şəkil1.Kontaktorun kontakt mexanizmi
Hərəkət edən kontakt 1 kontakt yayı 3 vasitəsi ilə kontakt qolu 2 ilə əlaqədədir. Tərəpənməz kontakt 4 dayaqda sərt bərkidilmişdir. Aparatın elektromaqniti 2 qoluna F qüvvəsi ilə təsir edərək onu hərəkətə gətirir. Kontaktların bir birinə toxunması anında zərbə yaranır. Bu zərbə anında kontaktlarda əzilmə deformasiyası baş verir və 1 kontaktı geriyə, sağa tərəf atılır. Kontaktlar bir birindən aralanır və bu aralıqda qvs yaranır; 1 kontaktının sağa doğru hərəkəti o zaman dayanır ki, onun zərbə zamanı aldığı enerji tamamilə 3 yayının sıxılması enerjisinə keçsin. Bundan sonra 1 kontaktı 3 yayının təsiri altında sola hərəkət edəcəkdir. Yeni bir zərbə baş verəcək və kontakt yenidən sağa atılacaqdır. Kontaktların titrəməsi çox zərəlidir. Bu zaman çoxsaylı qövslər yaranır ki, bununda nəticəsində kontaktlar əriyir. Titrəmə zamanı kontaktların böyük sayda açıb-qapanmaları onların tezliklə sıradan çıxmalarına səbəb olacaqdır.
Kontakt yayının sərtliyinin artırılması titrəmənin azalmasına səbəb olur. Titrəməni azaltmaq məqsədi ilə həmçinin 3 yayı əvvəlcədən müəyyən qədər sıxılır. Ətalət momenti də kontaktların titrəməsinə təsir göstərir. Ətalət momenti artdıqca titrəmə artır. Odur ki, kontaktların kütləsi mümkün qədər azaldılır. Dövrəni qapayarkən, hərəkət edən kontakt tərpənməz kontakta yaxınlaşdıqda kontaktlar arasında elektrik sahə gərginliyi artırı və aralığın müəyyən qiymətində (0,01mm) onun deşilməsi baş verir. Deşilmə zamanı yaranan elektronlar anodu bombalayır və onun yeyilməsinə səbəb olur. Anoddan ayrılmış metal hissəcikləri nazik iynələr şəklində katod üzərində yapışırlar. Materialın bir kontaktdan digərinə köçürülməsi, onunnətraf mühitdə buxarlanması ilə əlaqədar kontaktın yeyilməsi fiziki yeyilmə yaxud eroziya adlanır.Kontaktların etibarlı işləməsi üçün nominal İn cərəyanında keçid Rk müqavimətindəki gərginlik düşgüsü buraxıla bilən qiymətdən kiçik olmalıdır.
İn *Rk ≤ Ukb.b=(0,5÷0,8)*Uki
Dövrədə qısa qapanma zamanı cərəyanının qiyməti nominaldan 10-20 dəfə böyük olur. Bu halda kontakt sahəsinin tempraturu ani olaraq yüksəlir və ərimə tempraturuna çata bilər. Kontaktlar açılarkən keçid müqaviməti böyüyür. Bu səbəbdən onların toxunma nöqtələrinin tempraturu yüksəlir , ərimə tempraturuna çatır ,kontaktlar arasında maye halında metaldan körpü yaranır. Daha sonra bu körpü qırılır. Kontaktların yüksək tempraturda olması onların intensiv oksidləşməsinə səbəb olur. Bu isə kontaktların yeyilməsinə və sıradan çıxmasına səbə olur. Buna kimyəvi yeyilmə və ya korroziya deyilir. Kontaktların etibarlığını artırmaq məqsədi ilə bir sıra usullardan istifadə olunur. O cümlədən erroziyaya qarşı mübarizə məqsədilə cərəyanı 1A-dən 600A-dək olan elektrik aparatlarında qövssöndürən qurğular köməyilə kontaktlar arasında yaranan qövsün mümkün qədər tez söndürülməsi əldə olunur , kontaktların qapanması zamanı yaranan titrəmə aradan götürülür, kontaktlar qövsə davamlı materialdan hazırlanır.
Ədəbiyyat-Qədir Əbdülrəhmanov, Elektrik və elektron aparatları