Elektrik dövrələrinin əsas xarakterisitikaları

Elektrik dövrələrinin əsas xarakteristikaları

Elektrik dövrələri, elektron qurğuların ayrılmaz hissələridir. Onlar qurğuların strukturlarından və təyinatından aslı olaraq müxtəlif funksiyaları yerinə yetirir: qurğuların kaskadları arasında əlaqə yaradır, aktiv elementlərin iş rejimini təmin edir, elektrik siqnalları üzərində davamiyyətə, amplituda və fazaya (dəyişən siqnallar üçün) görə cürbəcür çevrilmələr aparır.

Bu dövrələri elektron qurğularından fərqləndirən odur ki, onlar girişə daxil olan siqnalları gücləndirmirlər. Onlar passiv xətti elementlərdən tərtib olunur və onların voltamper xarakteristikaları (cərəyanla gərginliyin asılılığı) Om qanununa uyğun gəlir. Ona görə də bu dövrələri elektrik siqnallarını çevirən və formalaşdıran xətti qurğular adlandırırlar. Praktikada belə xətti qurğuların tərkibində qeyri-xətti elementlər də mövcud olur, ancaq onların xüsusiyyətləri qurğuların işinin əsasını təşkil etmədiyindən və bir növ əsas prosesi təhrif edən amillər kimi özünü göstərdiyindən onların roluna mühüm əhəmiyyət verilmir. Yerinə yetirdiyi vəzifələrə görə xətti qurğuları aşağıdakı növlərə bölmək olar: 1. Siqnalların davamiyyətini genişləndirən inteqralla- yıcı dövrələr. 2. İmpulslarm davamiyyətini qısaldan və siqnalları di- ferensiallayan diferensiallayıcı dövrələr. 3. Siqnalların amplitudunu dəyişən rezistorlu və rezis- torlu-tutumlu bölücülər. 4. İmpulslarm polyarlığını və amplitudunu dəyişdirən, impuls dövrələrinin bir-birindən ayıran, impuls generatorlarında və formalaşdırıcılarmda müsbət əks əlaqə yaradan, dövrələri yükə görə uzlaşdıran, bir neçə çıxışdan impulslar alman impuls transformatorları. 5. Formaca mürəkkəb elektrik siqnallarından verilmiş tezlik oblastmda yerləşən toplananları seçib ayıran və digər tezlik oblastmda yerləşən toplananlardı qabağını kəsən elektrik süzgəcləri. 6. Forması düzbucaqlıya oxşar, davamiyyəti çox sabit olan impulslar yaradan xətti formalaşdırıcı dövrələr. Xətti qurğular hansı elementlərdə təşkil olunmaqlarından asılı olaraq RC, RL və RLC dövrələrinə bölünür.

$Elektrik dövrələrinin girişə verilən siqnallar üzərində çevrilmələr apardığım nəzərə alaraq ümumi halda onların riyazi modelini girişə verilən siqnalın (təsirin) çıxışda alman siqnala /reaksiyaya/ əldaqəsi kimi təsvir etmək olar: uçıx(t)= T-Ugtr(t) burada T-dövrənin operatorudur. Operatorun əsas xüsusiyyətlərinin nəzərə alaraq onun vacib xüsusiyyətləri haqqında aşağıdakı mülahizələri etmək olar: 1. Əgər T [Ugiri (t)+ Ugir2 (t)+ ...+ UgirN (t)]= Tıigiri (t)+ ...+ + TugirN (t) nisbəti eynidirsə, onda dövrəyə xətti dövrə deyilir. Göründüyü kimi, dövrənin xəttiliyi çıxışa verilən ayrı- ayrı siqnalların təsiriniin bir-birindən asılı olması ilə ifadə olunur. 2. Əgər giriş siqnalının sürüşməsi çıxış siqnalının da belə sürüşməsinə gətirib çıxararsa (Uçıx(t ± to)=Tu^r(t ±t0)). Onda dövrə stasiona dövrə adlanır. Göründüyü kimi stasionar dövrə giriş siqnalının gəlmə müddətinə görə dəyişməz (invariant) olur. Tərkibində parametrləri zamandan asılı elementlər (induktiv sarğac, kondensator və s.) olan dövrələr stasionarlıq xüsusiyyətlərinə malik olmur. Tutaq ki, xətti stasionar dövrənin girişinə Ugir (t) siqnalı verilmişdir. Dövrənin bu siqnala göstərdiyi reaksiyanı öyrənmək üçün delta funksiya anlayışı daxil edək. Delta funksiya vahid sahəli sonsuz kiçik davamiyyətli impulsun yazılışıdır. Bu funksiya (ö(t)) t^O qiymətində sıfra, t=0 f 8(t)dt = \ J—СО qiymətində isə sonsuzluğa çevrilir, ona görə Buna misal amplitudu davamiyyətilə tərs mütənasib (1/tə olan düzbucaqlı impuls ola bilər, f—> 0 olanda impulsun amplitudu sonsuz artır. Ancaq sahəsi sabit qalıb vahidə bərabər olur.$

Delta funksiyasının siqnalı süzmə xüsusiyyəti belə ifadə olunur: I* u(f) ö(t - tjdt - u(t0) J —00 Başqa sözlə ixtiyarı funksiyanın ö(t-to)-a hasilinin inteq- ralı bu funksiyanın t= to nöqtəsindəki qiymətinə bərabərdir. Buna uyğun olaraq xətti stasionar dövrənin girişinə verilən siqnal üçün yaza bilərik: U (t)=f U (r)t)(t-r)dt J-CO İnteqral cəmin hüdud qiymətini göstərdiyindən giriş siqnalına bir-birindən т qədər sürüşdürülmüş və amplitud- ları həmin т anlarında siqnalın uyğun qiymətlərinə bərabər olan delta-impulslarm sonsuz ardıcıllığı kimi baxmaq olar. Əgər dövrənin delta impulsun təsirinə göstərdiyi reaksiyanı müəyyən etmək mümükündürsə onda dövrənin xətti və stasionar olması əsasında ayrı-ayrı reaksiyaları toplamaq yolu ilə girişə verilən hər hansı təsiredici siqnalın çıxışda cavabını almaq olar. Dövrənin girişə verilən delta impulsun təsirinə çıxışdakı cavabına onun impuls (və ya keçid) xarakteristikası h(t) deyilir. Girişə təsir göstərən ixtiyari siqnala göstərilən çıxış reaksiyası aşağıdakı inteqralla ifadə olunur: = (t)h(t-x)ch və ya —CO UÇlX t = I Ugir t-тһт (Һ СО Giriş siqnalını Furye inteqralma ayıraq:

$/= t1- т ilə əvəz etsək alarıq və ştrixi atsaq alarıq. соЪ T_1 “Ы cA . Z °°1 — = (т - ü . м V co-l V ' Bunu ııedt)-mn axırıncı ifadəsində yerinə yazıb inteq- u(t) = Г — Г S Лео) eJa dca h т dx = ' x J-oo 2тт *^_o° ' s = J-JL5 <JZ h(^)eJmtdx eJatdca rallama qaydasını dəyişsək almar. Mötərizədəki inteqral tezliyin kompleks funksiyası ol- + CO duğundan j h т e""\h = К /со işarə edək. — CO Görünür ki, К /со dövrənin impuls funksiyası üçün düzünə Furye çevirməsindən ibarətdir. İmpuls funksiyasının düzünə Furye çevirməsinə dövrənin tezlik ötürmə əmsalı və ya kompleks tezlik xarakteristikası deyilir. Axırıncı ifadəni ondan əvvəlkində nəzərə alsaq u(t) = — ЈГоо^ (<£>)K /со e'""d<x> 2п " alarıq. Alman ifadə çıxış siqnalı üçün əks Furye çevrilməsinə uyğun gəlir. Ona görə də S (®)K(j®) = 5 (®), başqa sözlə, tezlik ötürmə əmsalı giriş və çıxış siqnallarının spektral sıxlıqları arasında mütənasiblik əmsalıdır. Tezlik ötürmə əmsalı adətən üstlü formada yazılır:$

Burada K(co)= | К(јсо) | -dövrənin amplitud-tezlik xarakteristikası, фк (co)-faza-tezlik xarakteristikasıdır.

Elektronika- 1, R.T.Hümbətov

Elektrik dövrələrinin əsas xarakterisitikaları

DƏYİŞƏN CƏRƏYANIN ƏSAS ANLAYIŞLARI

Güc transformatorlarının istismarı

Contact Form