DETEKTORLU RADİO QƏBULEDİCİ

Hal-hazırda radio qəbuledicilərin bir çox növləri vardır.Bunlar: dedektorlu, birbaşa gücləndirici, reqenerativ, yuxarı reqenerativ, superheterodin və birbaşa çevirici. Yuxarıda göstərilən detektorlu radio qəbuledicisi (bundan sonra DRQ adlanacaq) ən pis həssaslıq və selektivliyə malikdir, amma aşağı parametrlərə baxmayaraq təcrübəsiz radio həvəskarlar və mütəxəssislər üçün cəlbedicidir. DRQ-ni müəyyən edək: radio dalğa enerjisi hesabına fəaliyyət göstərən və gücləndirici olmadan fəaliyyət göstərən bir qəbuledicidir. Qeyd edək ki, birbaşa gücləndirmə əmsallı qəbuledici aşağı tezlikli siqnal gücləndirici kaskad ilə eyni detektordur.

1.Klassik DRQ(detektorlu radio qəbul edici) sxemi
                                           

                                                       Şəkil1.DRQ

DRQ-nin klassik sxemlərinin iki əsas variantları var. Birinci variant Şək1. İkinci variant yalnız detektor diodunun dövrənin bir hissəsinə deyil, bütövlükdə dövrəyə aid olması ilə fərqlənir.

1.1.DRQ-nin funksional sxemi

                               Raditrakt-radio əlaqə          Detektor                 Elektro akustik çevirici

Radio əlaqə qəbuledicisinin giriş dövrələrini- Antena, torpaqlanma, Rəqs(kolebaniya) dövrəsi təşkil edir. Detektor, nöqtə diodunda və C2 hamarlayıcı kondensatorunda qəbuledici bir kaskaddır. Elektroakustik çevirici (EAÇ) elektrik siqnalını səs siqnalına çevirir. EAÇ olaraq, qulaqlıq, elektrodinamik dinamiklər ("dinamik-kalonka") istifadə olunur.

1.2. DRQ-nin iş prinsipi

Dövrənin alınan radio stansiyanın tezliyinə nizamlanmasından sonra, yüksək tezlikli bir AM siqnalı seçirik. Rəqslərin tezliyi yüksək (100 khzdən çox) və qulaqcıqlarda eşidilmir. Siqnalın detektor edilməsi lazımdır (Yüksək tezlikli elektrik rəqslərini aşağı tezlikli elektrikrəqs etmələrinə çevirmək üçün). Bunun üçün, diod VD1 (Şəkil 1) nəzərdə tutulmuşdur. Diodun iş prinsipi olaraq Anoddan  katoda yalnız bir istiqamətdə cərəyan çatdırmaq xüsusiyyəti vardır. Dövrədəki rəqslərin müsbət yarım dalğaları, diodda cərəyan yaradır və mənfi olan dalğalar onu bağlayır və cərəyan olmayacaq. C2 kondensatorunun yoxluğunda, qulaqcıqlar vasitəsilə titrəyən-rəqsi bir cərəyan axacaqdır. Səs tezliyi ilə dəyişən sabit bir komponent vardır. Bu cərəyan qulaqcıqlarda onsuz da səs çıxaracaqdır. Detektorlama prosesi, bloklama kondensatoru C 2-ni bağlayaraq yaradılır. Müsbət yarım dalğalar ilə haradasa rəqslərin amplitud dəyərinə yüklənir və fasilələri nisbətən az cərəyanla qulaqcıqlardan axır.

2.DRQ-ni təşkil edən komponentlər
2.1.Rəqs konturu

Klassik DRQ sxemləri Şəkil 1-də göstərilmişdir. Bir çox məşhur kitab və jurnallarda təkrarlanır. Antena WA 1 və torpaqlanmalar  dövrəsinə (sarğac L1 və KПE(dəyişən tutumlu kondensatorC1 lövhəsi) bağlıdır. Rəqsi kontur qəbul edilən siqnalların bütün kütləsindən yalnız birinə, istənilən siqnalın təcrid etməyə xidmət edir. Siqnalın tezliyi konturun tənzimləmə tezliyinə bərabərdirsə, onda gərginlik maksimaldır. Dalğa Diapazonu tənzimlmək üçün, kondensator (КПЕistifadə olunur) dəyişdirilir, Diapazonu dəyişdirmək üçün L1 sarğacının induktivliyi dəyişdirilir.

2.2.Diod
Tətbiqlərdə yarımkeçirici diodlar qruplara bölünür: düzləndirici, yüksək tezlikli, tunel və digərləri (Şəkil 2).

Diodlarda yarımkeçirici material germanium, silisium və qalium arsenid (tunel diodlarında) istifadə edilir.

İlk diodlar XX əsrin əvvəllərindən (1906-1908) məlum olmuşdur. Sonra ilk DRQ ortaya çıxdı. 20-40Q hs 20v radio həvəskarları sinkvə ya pirit(di sulfid mis və ya mis mineral) kristallarından olan detektor diodları hazırlanmışdır. Rusiyada diodlar üzrə qabaqcıl işlər O. Losev tərəfindən həyata keçirilmişdir. Detektorlar ilə yanaşı, ilk LED-lər (batareyanın birləşdirildiyi zaman karbid kristalının parıltısını müşahidə etmişdir). Klassik DRQ-də germanium diodları D2, 18.20, ən ucuz və ən çox istifadə edilən kimi istifadə olunur.

2.3.Kondensator

Klassik DRQ sxemində iki kondansatör vardır. C1 - qəbul edici radio stansiyasının tezliyinə (5-300 pF) uyğunlaşdırmaq üçün nəzərdə tutulan keramika və ya hava dəyişən kondensatordur. C2 yüksək tezlikli komponentini aradan qaldırmaq və səs keyfiyyətini (2000 - 6800 pF) yaxşılaşdırmaq üçün lazımdır.

Tranzistorlu detektorlu radio qəbul edici
Əvvəlki məsələlərdən birində biz təcrübəsiz radio həvəskarlara bir detektor adlanan sadə radio qəbuledici qurmağa təklif etdik. Bir detektor olaraq, bir germanyum diod istifadə edilmişdir.Bu gün biz oxucularını daha mürəkkəb bir tranzistor qəbuledici ilə tanış etmək qərarına gəldik. Bu radioda olan tranzistor bir diod kimi xidmət edir və eyni zamanda detektorlama nəticəsində əldə edilən səs siqnallarını gücləndirir.

                                 Şəkil3.Prinsipial sxemi.a)DRQ b)Tranzistorlu DRQ

Detektorlu qəbul edicinin dövrəsini xatırlayaq. Şəkilə 3-ə baxın. Diod detektorunda çevrilən siqnalların qulaqlıqlara birbaşa tətbiq etdiyini görürsünüz. Sonra, şək. 3b dioddan gələn siqnalları gücləndirən transistorla təchiz edilmiş daha mürəkkəb bir dövrəni göstərir. Bu sxem sadələşdirilə bilər, çünki tranzistor bir diod detektorunun rolunu uğurla yerinə yetirəcəkdir. Bir daha xatırladak ki, iki yarımkeçirici dioddur.

                                                  Şəkil4.Tranzistorlu DRQ(BİR KASKAD)

Şəkil. 3, tək tranzistorlu qəbuledicinin sadələşdirilmiş sxemini göstərir. Siqnalların detektorlanması transistorun əsas emitter dövrəsində baş verir. Bu keçidin qrafik təyinatına diqqət yetirin. Diod kimi demək olar ki, eyni. Görünür, bu təsadüf deyil.Alınan səs siqnalları tranzistorun bazasını idarə edir və qulaqlıqlarda sonradan gələn siqnalların kollektor dövrəsinin gücləndirilməsi baş verir. Tranzistorun gücləndirici dövrəsinin enerji mənbəyi 4.5 V gərginlikli sabit bir batareyadır. Beləliklə, tək bir tranzistor ilə radio qəbuledicimiz həssaslığı və daha yaxşı qəbul keyfiyyəti ilə xarakterizə edilən bir qədər təkmilləşdirilmiş detektorlu qəbuledicidir. Ancaq yaxşı bir açıq havada antena və toprağlamaya ehtiyac var. Yalnız güclü bir radiostansiyanın evinizə yaxın olması vəziyyətində, qəbul ediciyə antenaları və torpağlamanı bağlamasazda olar.