Radiolaarın iş prinsipini izah etməyə başlarkən əvvəlcə blok diaqramına bir baxaq.
Təməl olaraq söyləyəcək olsaq radionun işləməsi yuxarıdakı blok diaqramdakı kimi mərhələlərdən meydana gəlməkdədir.İncəliklərə girmədən əvvəl radio tezliklərinin tiplərinə toxunmaq istəyirəm.İki tip tezlik ilə yayın edilir,bunlardan biri FM(frequency modulated-tezlik modulyasiyası) digəri isə AM(amplitud modulatet-amplitud modulyasiyası),yəni FM siqnallarda daşıyıcı siqnalın tezliyi dəyişərkən AM siqnallarda isə daşııyıcı siqnalın Amplitud dediyimiz bpyüklüyü dəyişməkdədir.
Bəhs etdiyimiz bu vəziyyəti yuxardakı şəkildə daha yaxşı görə bilərsiniz.Əslində baxmış olsaq radio yayımı deyib keçdiyimiz şey bir çox şeyə qabaqcılıq etmişdir.Mobil telefonlar,televiziya verilişləri, internet əlaqələri və GPS sistemləri bunlaraq nümunə göstərilə bilər.İndi gələk blok diaqramdakı hissələri mərhələli olaraq tanımağa,
1)Səsin havaya verilməsinə qədər hissəsi
Bu hissədə səs mikrafona girər,modulyasiyaya uğruyar gücləndirilib elektrik siqnalına çevrilən səs siqnalı səs ötürücüyə birbaşa göndərilir.
1)Səsin havaya verilməsinə qədər hissəsi
Bu hissədə səs mikrafona girər,modulyasiyaya uğruyar gücləndirilib elektrik siqnalına çevrilən səs siqnalı səs ötürücüyə birbaşa göndərilir.
Mikrafonda danışdığımızda ,səs dalğaları bir pərdəni titrədir.Bu pərdə bu titrəməni induktiv sarğaca çatdırar.İduktiv sarğac səs dalğalarını yanında duran maqnit sayəsində qiymətləri titrəşməyə bağlı olaraq dəyişən elektrik cərəyanına çevirir.Bu elektrik cərəyanları gücləndiricidə gücləndirilərək dinamikə(speaker-kalonka) gəlir.Dinamikə gələn dəyiçən elektrik cərəyanları induktuktiv sarğaca gəlir.Elektrik cərəyanlarını alan sarğac yanında duran maqnit sayəsində özünə bağlı konus titrəməsinə səbəb olur.Titrəşən bu konus hava köməyiylə təkrar səs dalğalarını yaradır.
1.2-Modulyasiya
Tezlik modulyasiyası(FM), daşıyıcı dalğa tezliyinin ,məlumat siqnalının tezlik və amplituduna bağlı olaraq dəyişdirilməsidir.FM AM-dən daha aktualdır.İndiki vaxtda, kommersiya məqsədi ilə yayın edən FM-lər 87,5MHZ-108MHZ arasında yayın edirlər.AM transmitterlərdə orta,uzun və qısa dalğalar istifadə edilir.Orta dalğadan yayın edən AM transmittterlər 550-1600KHZ ,uzun dalğadan 150-350KHZ ,qısa dalğadan isə 6-18MHZ arasında yayın edirlər.
AM -in xüsusiyyətləri;
1.2-Modulyasiya
Tezlik modulyasiyası(FM), daşıyıcı dalğa tezliyinin ,məlumat siqnalının tezlik və amplituduna bağlı olaraq dəyişdirilməsidir.FM AM-dən daha aktualdır.İndiki vaxtda, kommersiya məqsədi ilə yayın edən FM-lər 87,5MHZ-108MHZ arasında yayın edirlər.AM transmitterlərdə orta,uzun və qısa dalğalar istifadə edilir.Orta dalğadan yayın edən AM transmittterlər 550-1600KHZ ,uzun dalğadan 150-350KHZ ,qısa dalğadan isə 6-18MHZ arasında yayın edirlər.
AM -in xüsusiyyətləri;
1-modulyasiya anında daşıycının amplitudu dəyişir,tezliyi isə sabitdir.
2-Modulyasiya anında ,daşıycıcnın altında və üstündə olmaqla iki ədəd təbəqə meydana gələr.
3-AM vericililər(transmitter) güclü vericilərdir
4-AM alıcıların ara tezliyi 455KHZ-dir
5-AM yayın almaq üçün ayrıca antenaya ehtiyac yoxdur.
FM-in xüsusiyyətləri
1)Modulyasiya vaxtı,daşıyıcının tezliyi dyişir,amplitudu isə sabitdir
2)Modulyasiya anında çox sayda kənar təbəqə meydana gətirir.
3)FM-vericilər AM vericilər kimi çoxda güclü deyillər.
4)FM-də önəmli olan səsin pozulmadan uzaq məsafələrə göndərilməsidir.Səsin keyfiyyəti yüksəkdir,ikili yayın etmək olur.(stereo)
5)FM yayınları qəbul etmək üçün bir antenaya ehtiyac vardır.
6)FM qəbuledicilərdə ara tezlik dəyəri 10,7MHZ-dir
7)Modulyasyon siqnal tezliyinin yüksəlməsi,daşıyıcı tezliyinin dəyişmə sürətini artırır.
1.3.UP CONVERTOR
Bu mərhələdə isə siqnal istənilən təbəqə aralıqlarına çıxarılır.
1.4.GÜCLƏNDİRİCİ
kosmos boşluğunda itmir?
Bu sualı cavablamaq üçün aşağıdakı şəkil üzərində daha yaxşı anlaya biləcəyimizi düşünürəm.
2-Modulyasiya anında ,daşıycıcnın altında və üstündə olmaqla iki ədəd təbəqə meydana gələr.
3-AM vericililər(transmitter) güclü vericilərdir
4-AM alıcıların ara tezliyi 455KHZ-dir
5-AM yayın almaq üçün ayrıca antenaya ehtiyac yoxdur.
FM-in xüsusiyyətləri
2)Modulyasiya anında çox sayda kənar təbəqə meydana gətirir.
3)FM-vericilər AM vericilər kimi çoxda güclü deyillər.
4)FM-də önəmli olan səsin pozulmadan uzaq məsafələrə göndərilməsidir.Səsin keyfiyyəti yüksəkdir,ikili yayın etmək olur.(stereo)
5)FM yayınları qəbul etmək üçün bir antenaya ehtiyac vardır.
6)FM qəbuledicilərdə ara tezlik dəyəri 10,7MHZ-dir
7)Modulyasyon siqnal tezliyinin yüksəlməsi,daşıyıcı tezliyinin dəyişmə sürətini artırır.
1.3.UP CONVERTOR
Bu mərhələdə isə siqnal istənilən təbəqə aralıqlarına çıxarılır.
1.4.GÜCLƏNDİRİCİ
Azərbaycan dilində gücləndirici olaraq bildiyimiz bu addımda isə radio siqnalı yayın ediləcək şəkildə gücləndirir və siqnalımız antenadan verilməə hazır olacaq böyüklüə çıxarılır.
1.5.ANTENALAR
1.5.ANTENALAR
Verici(ötürücü) antenalar özünə gələn radio siqnallarını elektromaqnetik dalğa şəklində boşluğa yayarlar.Bəs ama necə olur ki bu dalğalar üstü açıq olan dünyada yox olmur?Yəni antenadan göndərdiyimiz siqnal düz məntiqi olaraq düşünəcək olarsaq,nədən üstü boş olan dünyanın üzərinə çıxıb
kosmos boşluğunda itmir?
Bu sualı cavablamaq üçün aşağıdakı şəkil üzərində daha yaxşı anlaya biləcəyimizi düşünürəm.
Dedik bəs üstü boş olan dünya əslind dünyanın üzərində atmosfer onun da üzərində ionosfer dediyimiz bir qat var.Elektromaqnit bir qanunda vardır,elektromaqnit dalğa hər hansı bir keçiriciliciyə məruz qaldıqda oradan əks olunma edər bunu eyni ilə işıqın aynaya düşməsi və əks olunması kimi düşünə bilərsiz.Məsələn Bakıdan AM olaraq verilən elektromaqnit dalğa əvvəl atmosferə qədər çıxar daha sonra keçirici kimi davranan ionesferə dediyimiz laya çırparaq Qusardan bir radio şimalın bu maqnit dalğanı alaraq aşağıdakı mərhələlərdən keçdikdən sonra radiodan dinləməsini təmin edər.İonosfer nədən keçirici kimi davranar?O da ALLAHın bir hikmətidir.Bu arada elm nədən deyə soruşmaz necə deyə soruşar necəyə cavab axtarar.
2.Səsin havadan alınması və eşidilməsi
Göndərdiyimiz elektromaqnit dalğaları geri alma zamanı gəldi.
Bu mərhələdə dalğaları antena ilə alıb dinamiklərdən eçidənə qədər ki olan mərhələlə
2.Səsin havadan alınması və eşidilməsi
Göndərdiyimiz elektromaqnit dalğaları geri alma zamanı gəldi.
Bu mərhələdə dalğaları antena ilə alıb dinamiklərdən eçidənə qədər ki olan mərhələlə
ri izah edəcəm.
2.1.Antena
2.1.Antena
Antenaların nə olduğunu az əvvəl siqnalı göndərərkən izah etmişdik yenə eyni şəkildə qəbul edici antenalar elektromaqnit siqnalı havadan alaraq tuner hissəsinə göndərir.
2.2.TUNER
2.2.TUNER
Tuner dediyimiz hissəsə antenadan alınan RF radio tezlik siqnalı İF aralıq tezlik siqnalına çevrilərək siqnalı tənzimləməmizə imkan yaradar.
2.3.DEMULATİON
2.3.DEMULATİON
Demoduyasyon dediyimiz mərhələədə isə modulyasiya edib göndərdiyimiz siqnalı köhnə halına gətirib səsə çeviririk və gücləndirici dediyimiz gücləndiriciyə göndəririk,lakin təkrar gücləndirici hissəsini izha etməyə ehtyiyac yoxdur.
2.4.DİNAMİK
2.4.DİNAMİK
Dinamikə gələn naqillər sabir bir maqnit qütbləri arasına asılmış bir induktivliyə bağlanır.Bu sarğac bir elektromaqnitdir.Bu sarğac üzərindən elektrik cərəyanı keçdikcə maqnit halını alır.Və sarğac maqnitə doğru çəkilir.Bu dartı miqdarı, sarğacın maqnit sahəsinin şiddətinə və ya sarğacdan keçən elektrik cərəyanına bağlıdır.Bu elektrik cərəyanının böyüklüyünü təyin edən isə, səs dalğasının amplitududur.(məsələn,danışan kişinin səsinin şiddəti kimi) .Sarğacın, irəli-geri bir silindir kimi hərəkət edərkən çox və ya az yer dəyişdirməsi səsin şiddətiylə bağlıdır.Sarğacın titrəmə tempini isə səsin tezliyi təsirləndirər.Son olaraq, dinamikdəki sarğac ,zaman və şiddətə bağlı olaraq səs siqnallarına görə titrəşir.Sarğacın necə titrəşdiyini öyrəndik,Bəs bu titrəyiş səs dalğalarını necə meydana gətiriri?Sarğaca bağlı sarğacla birlikdə hərəkət edən bir konus vardır.Bu konus sərtləşdirilmiş parçadan,incə kağızdan və ya incə bir metaldan hazırlanmışdır.Bu konusun irəli-qabaq hərəkətləri havanı titrədir.Beləliklə, elektriki siqnallar səs dalğalarına çevrilmiş olur.