Transformatorlarda İtgilər

11-4. TRANSFORMATORLARDA İTGİLƏR

Transformatorun işləməsindən bəhs etmişkən, polad nüvəsində meydana gələn hadisələrə hardasa heç toxunmadıq. Sadəcə maqnit keçiriciliyinin çox yüksək olduğu üçün, beləcə bütün maqnit seli xətləri poladda qapandır. İndi iki faktı müqayisə edək: birincisi polad elektrik keçiricisidir, ikincisi poladda dəyişən maqnit seli vardır. İlk baxışda, onların arasında əlaqə qurmaq qeyri-mümkündür, ancaq  elektromaqnit induksiya qanununi diqqətli şəkildə düşünsək, bu faktın nəticəsi poladda elektrik cərəyanının olmasıdır. Hər hansı qapalı kontur içindəki maqnit seldəki hər hansı dəyişmə orda gərginlik induksiyalayacaq. Bu qapalı kontur bir keçirici dövrədirsə, orda cərəyan olacaq. Şəkil 11-9 dakı punktir(bir-birinə jaxın nöqtələr və jнa qırıq xətlər şəklində cızıq) xəttində göstərilmiş konturda nə olacaq?. Çertyoj transformatorun nüvəsini təqdim edir. Çertyojun çətinləşməməsi üçün dolağ oradan çıxarılmışdır. Beləliklə poladın içinə baxa bilərik, bütöv maqnitkeçirici kəsilmiş şəkildə göstərilmişdir. Dəyişən maqnit selinin xətləri polad içində qapanır. Xəttlərin bir hissəsi konturumuzda vardır. Dövrədəki maqnit seli və ümumiyyətlə induksiyalanan gərginlikdə dəyişmə vardır. Polad bir keçirici olduğundan, ondan elektrik cərəyanı axmalıdır. Başlanğıc üçün inkar edilməz bir çətinlik. Çətinlik sadəcə incə uzun keçiricilərə gələn elektrik cərəyanlarını təsəvvür etmə vərdişləriylə üzülməyimizdən ibarətdir. Düzdür elektrotexnika, cərəyanın yolunu keçiricilər yoluyla istiqamətləndirməyə çalışır, ancaq ən uyğun yolları seçərkən arzuolunmaz hallar ortaya çıxa bilir. Adət etdiyimiz düşüncələrə müraciət  edək.

Nüvənin bir yandan, polad kimi eyni maqnit keçiriciliyə sahib olduğu və digər təəfdən, cərəyan keçirmədiyi yəni dielektrik olduğu bəzi materialdan hazırlanmış olduğunu düşünək. Daha sonra, çertyojda göstərilən konturun, nüvəyə yerləşdirilmiş polad keçiricili sarğı olduğunu fərz edək. Sonra bizim sxemlərimiz ikinci tərəfi qısa qapanma şərtlərində işləyən transformatorun sxemindən çox fərqli olmuyacaq.Tək fərq, transformatorun ikinci tərəf sarğısının nüvəsinin tam maqnit seliylə yox bir hissəsiylə keçir. Bu hal sarğıda induksiyalanan gərginliyin qiymətini azaldacaqdır.  Fərziyələrimizdə, sarğıdakı cərəyanın və eyni zamanda istiqamətinin vəziyyəti heçbir şübhəyə doğura bilməz. Burğu qaydasıyla bunu izah etmək olar. Nüvənin maqnit selinin ikinci tərəf sarğısının deyil, birinci tərəf cərəyanı tərəfindən yarandığını və maqnit seli və birinci tərəf cərəyanın istiqamətini müəyyən etmək üçün burğu qaydasının istifadə olunması lazım olmasını xatırlayın. Ancaq bilirik ki, birinci və ikinci tərəf sarğılardakı cərəyanların istiqamətləri bir-birinə əksdir. Baxdığımız şəkildən həqiqiyə keçmək üçün, sadəcə keçiricinin polad nüvənin bir hissəsi olmadığını, sarğının həcmindən zehnində tutaraq ayrılmış yox, bütün nüvəni xəyal etməyiniz lazımdır. Nəticə oalraq cərəyanlar maqnit seli xəttlərini qapayan nüvənin bütün qalınlığı boyunca axacaqdır. Buna burulğanlı cərəyan deyilir. Əlbətfə onlar dəyişən olacaqdır. Keçirici yoluyla cərəyanın axması qaçılmaz olaraq itgilərə bağlıdır. Burulğan(Eddy) cərəyanları nüvəni qızdırır. Bu sadəcə artığ güc sərfiyyatı mənasına gəlmir, eyni zamanda yüksək istiliyin təsiri altında sarğının izolyasiyasını dağılma təhlükəsi yaradır. Cərəyanların azladılması nüvəni təbəqələrə ayrılmasıyla əldə edilir. Nüvə bütöv olmayan ancaq bir-birindən izolə edilmiş ayrı təbəqələrdən yığılır. İzolyasiya, cərəyanların təbəqədən təbəqəyə keçməsinə mane olur və Şəkil 11-10 da göstərilən yollar boyunca qapanmağa məcbur olurlar. Maqnit seli, ayrı-ayrı təbəqələr arasında bərabər bölünürlər, ona görə ki hər təbəqədə induksiyalanan gərginlik, təbəqələr bir nüvəyə malik olduqda sarğı gərginliyindən daha az olacaqdır. Müqavimətin artmasıda cərəyanın qimyətini azaldacaq. Dəmirə az miqdarda silisium qatılmasıda müqaviməti artırır. Burulğanlı cərəyanlar poladın qızmasının və bununla bağlı itgilərin səbəbi deyil. Əgər poladı maqnitləşdirsək və təkrar maqnitsizləşdirsək o zaman enerjinin bir hissəsi itgiyə gedəcək və poladı qızdıracaqdır. Tez-tez ifrat maqnitlənmədə, yəni dəyişən maqnit selinin tezliyi artdıqca itgisi də o qədər böyüyüyür. İfrat maqnitlənmə üçün itgilər, histerezislə əlaqəli itgilərdir, əsasən dəmir, polad, çuquna meyillidir. Bu itgiləri  ört-basdır etmək üçün itgiyə gedən güc eyni zamanda maqnitsizləşən poladda var olan maqnit induksiya qiymətinə və poladın keyfiyyətinə də bağlıdır.

Ardını oxu

Paylaş:    Facebook Twitter Google+ Stumble Digg

İzolyasiya Müqavimətinin Meqometr Vasitəsilə Ölçülməsi

İzolyasiya müqavimətinin meqometr vasitəsilə

ölçülməsi.

İzolyasiya müqavimətinin ölçülməsi izolyasiyadan keçən sabit cərəyanın ölçülməsi ilə yerinə yetirilir. Həmin cərəyan meqometrin daxilində yerləşmiş sabit cərəyan generatoru vasitəsilə hasil edilir. Generatora sürət, meqometrin dəstəyini əl ilə fırlatmaqla verilir (şəkil 1.3). Dəstəyin fırlanma sürəti 120dövr/dəq yaxın olmalıdır. İzolyasiyadan keçən cərəyan, şkala bölgüsü kOm və MOm-la olan milliampermetrlə ölçülür. Ölçmənin başlanğıcında cihazın əqrəbi hərəkətə gəlir və izolyasiya tutumu (C_iz) elektrik yükü ilə tam dolana qədər hərəkət davam edir. Əqrəb qərarlaşmış vəziyyət aldıqdan sonra cihazın göstərişi qeyd edilməlidir.

Meqometrlər, yaratdığı gərginliyə görə bir-birindən fərqlənir 100V, 500V və 1000V-lu olur. Meqometr gərginliyindən şəbəkə izolyasiyasında elektrik deşilməsinin (keçiriciliyi) yaranma təhlükəsini aradan qaldırmaq üçün, alçaq gərginliyə hesablanmış şəbəkənin izolyasiya müqavimətini yüksək gərginlikli meqometrlə ölçmək yolverilməzdir. İzolyasiya müqavimətinin meqometrlə ölçülməsində aşağıdakıları yadda saxlamaq lazımdır:

1.   Ölçmə aparılan şəbəkə gərginlik altında olmamalıdır. Ona görə də ölçməyə başlamazdan əvvəl həmin şəbəkəyə enerji verən açarın açıq olmasını yoxlamaq və ölçmə zamanı işçilər tərəfindən açarın bağlanmasının qarşısını almaq vacibdir;

2.   Meqometrin yaratdığı gərginlik insan həyatı üçün təhlükəli sayıldığından, meqometrin naqillərinin ucları ölçü yerlərinə bərkidildikdən sonra ölçmə başlanmalıdır və ölçü prosesində birləşdirici naqillərin izolə olunmamış hissələrinə toxunmaq qadağandır;

3.   İzolyasiya müqaviməti ölçülərkən, meqometr izolyasiyamn tutumunu öz gərginliyinin maksimum qiymətinə qədər elektrik yükü ilə doldurur. Ona görə ölçmə prosesi qurtardıqdan sonra, müəyyən naqil vasitəsilə kabelin cərəyan keçirən naqilini gəminin gövdəsi ilə birləşdirməklə, izolyasiyanın tutum yükünü boşaltmaq tələb olunur.

Şitlərdə qurulmuş izolyasiya müqavimətini yoxlayan cihazlar vasitəsilə sutkada bir dəfədən az olmayaraq, elektrik təchizatı sisteminin izolyasiya müqavimətini ölçüb göstəriciləri jurnala yazmaq lazımdır. Ayda bir dəfədən az olmamaq şərtilə, meqometr vasitəsilə fider xətlərinin və qeyri-stasionar elektrik avadanlığının (elektrik drelləri, səyyar lampalar və s.) izolyasiya müqaviməti ölçülüb, qeyd edilməlidir.

Elektrik avadanlığının izolyasiya müqavimətinin qiyməti cədvəl 1.4 də göstərilmiş minimal buraxıla biləndən az olduqda, həmin avadanlığın istismarı dayandırılmalıdır.

Məlum olduğu kimi, izolyasiyanın temperaturu müqavimətin qiymətinə çox təsir göstərir və ölçmə zamanı səhv təsəvvür yarada bilir. Temperatur artdıqca, izolyasiya müqaviməti azalır. Soyuq kabelin izolyasiya müqaviməti minimal buraxıla biləndən yuxarı ola bilər. Lakin işçi cərəyan keçərkən, müqavimət azalaraq, isti vəziyyət üçün verilmiş minimal qiymətdən kiçik olur. Bu hall baş verməsin deyə, kabel və ya gəmi elektrik avadanlığının izolyasiya müqaviməti mümkün qədər isti halda (kabellər üçün həmin temperatur 40°C təyin edilmişdir) ölçülməlidir. Ümumiyyətlə, elektrik avadanlığının 20°C temperaturda ölçülmüş izolyasiya müqaviməti digər temperaturlara aşağıdakı ifadənin köməyilə köçürülür:

R₂₀ - 20°C-də ölçülmüş müqavimət;

k - izolyasiya müqavimətinin temperatur əmsalıdır.

Ayrı-ayrı kabel materialları üçün k əmsalının qiymətləri cədvəldə verilmişdir.

Cədvəl 1.4

İzolyasiyanın materialı	Tempratura T
	5	10	15	20	25	30	35
Rezin	0,50	0,64	0,80	1	1,35	1,82	2,46
Kremneoqranik rezin	0,3	0,45	0,67	1	1,49	2,23	3,32
Polietilen	0,12	0,25	0,30	1	2,00	4,06	8,17

Fərz edək ki, rezin izolyasiyalı kabelin 20°C ölçülmüş izolyasiya müqaviməti 0,7 Mom dur, cədvəl 1.4-də verilmiş temperatur əmsalına görə həmin kabelin 30°C –də izolyasiya müqaviməti

olacaq. Alınan nəticə göstərir ki, rezin izoiyasiyalı kabelin temperaturunun 10°C artmasilə izolyasiya müqaviməti 1,82 dəfə azalır.

Ardını oxu

Paylaş:    Facebook Twitter Google+ Stumble Digg