Sunday, June 25, 2017

SABİT CEREYAN MENBEYI(BLOK PITANIYA).ÜMUMİ MELUMAT

Hər hansı bir elektrik və elektronika dövrədəki güc mənbəyi dövrəsi, dövrənin hamısına güc vermək üçün həyati bir rol oynayır. Müxtəlif dövrələr fərqli aralıq və xarakteristikalarda müxtəlif güc növləri tələb edir. Beləliklə, güc, fərqli güc çeviriciləri mənimsəyərək lazımi formaya çevrilir. Əsasda, fərqli fəaliyyətlər növləri SMPS kimi müxtəlif güc mənbələri ilə çalışır. SMPS termini açar rejimi güc mənbəyi, AC-DC güc mənbəyi, AC güc mənbəyi, yüksək gərginlik güc mənbəyi proqramlana bilən güc mənbəyi və UPS (fasiləsiz güc mənbəyi) mənasına gəlir.

Açar Rejimli Güc Mənbəyi Nədir?
 SMPS termini, güc mənbəyinin, bir elektrik enerjisini bir formadan başqa bir formaya çevirmək üçün açarlama tənzimləyicisi ilə əlaqəli olduğu və lazımi xüsusiyyətlərə malik SMPS adı veriləndə xarakterizə olunur. Bu güc mənbəyi, DC giriş voltu (və ya) tənzimlənməmiş AC-dən  tənzimlənmiş  DC çıxış gərginliyi əldə etmək üçün istifadə edilir. SMPS, digər güc mənbələri kimi mürəkkəb bir dövrə olub, bir mənbəyin yüklərə qədər qidalanmasını təmin edir. SMPS, gücü sərf edən və elektron layihələr istehsal edən müxtəlif cihazlar üçün çox əhəmiyyətlidir.

Bir SMPS-nin İş Prinsipi
 Açarlama rejimi güc mənbəyindakı tənzimləməni bir açar nizamlayıcısı edər. Bir sıra açar elementi, cərəyan mənbəyini bir balanslaşdırıcı kondensatoruna AÇIQ və QAPALI hala gətirir. Balanslaşdırma kondensatorundakı gərginlik, ardıcıl elementin dəyişdirildiyi zamanı nəzarət edər. Kondensatorun sabit açarlanması gərginliyi lazımi səviyyədə saxlayır.

AC gücü əvvəl qoruyucular və bir xətt filtri içindən axır və daha sonra tam dalğa körpü düzləndirici ilə aradan qaldırır. Həll olunan volt, PFC (güc əmsalı düzəltmə) ön tənzimləyici və onu təqib edən DC-DC dəyişdirici tərəfindən istifadə edilir. Kompüterlərin və kiçik maşınların çoxunda IEC (International Electrotechnical Komissiya - Beynəlxalq Elektrotexniki Komissiya) tərzi i / p konnektoru istifadə edilir. PC / yığcam PCI kimi bəzi sənayelər başqa, o / p əlaqə ucları və sancaq çıxışlarına gəlsək ümumiyyətlə  istehsalçıya buraxılıb.Hər bir elektron cihaz kimi açar rejimi güc qaynağına da bəzi aktiv və passiv komponentləri daxildir. Və bu cihazların hər biri kimi, öz faydaları və çatışmazlıqları var.

Fərqli SMPS Növləri
 SMPS-inin  fərqli növləri aşağıdakılardır:
 DC dən  DC-yə çevirici
 Forward çevirici:
 Flyback çevirici
Self-Oscillating Flyback çevirici
DC-DC Çevirici
 AC baş cihazdan alınan əsas güc, yüksək gərginlik DC olaraq həll edilir və filterlənir. Sonra, böyük bir sürətdə dəyişir və pillə çeviricinin baş tərəfinə qidalanır. Bu transformator, ekvivalent bir 50 Hers transformatorunun yalnız bir hissəsidir, beləliklə, ölçü və çəki problemləri fərqlidir. Transformatorun kiçik tərəfində filterlənmiş və düzləndirilmişdir. sonra, güc mənbəyinin girişinə göndərilir.

FORWARD ÇEVİRİCİ
FORWARD ÇEVİRİCi, tranzistor öndə gedəndə yanıb olmadığı zaman şok cərəyan çatdırır. Diod, cərəyanın tranzistor QAPALI periodu ərzində çatdırılmasını təmin edir. Bu səbəblə, hər iki period ərzində yükə cərəyan axır. İnduktivlik, AÇIQ müddət ərzində enerji  saxlayır və o / p yükə bir qədər enerji verir.

Flyback Çevirici
 Bu çeviricidə induktivliyin maqnit sahəsi, açarın AÇIQ müddəti ərzində enerji qidalandırır. Düymə açıq vəziyyətdə ikən enerji o / p gərginlik dövrəsinə sərf olunar. İşləmə sxemi çıxış voltunu idarə edir.

Avtomatik Puls Flyback Çevirici
 Bu, flyback prinsipinə əsaslanan ən sadə çeviricidir. Açar tranzistorun keçirici müddəti ərzində, transformator baş açardakı cərəyan axını Vin / Lpye bərabər bir nöqteyi-nəzər ilə xətti olaraq yüksəlir. İkinci tərəf sarğısında induktivlənən volt və geri bəsləmə sarğıları, ən sürətli geri gücləndirmə əmsallı düzləndiricinin geriyə doğru qərəzli olmasını və keçirici tranzistoru AÇIQ saxlanmasını təmin edir. Əsas cərəyan, nüvənin doymuş hala gətirdiyi bir təpə dəyərinə (Ip) toxunarsa, cərəyan çox kəskin şəkildə artmağa meyl göstərir. Bu, geribildirim sarğısı tərəfindən təqdim olunan sabit əsaslı sürücü tərəfindən dəstəklənməz. 

NPN VƏ PNP TRANZİSTORUNUN BİR BİRİNDƏN FƏRQİ NƏDİR?

NPN və PNP Tranzistor Arasındakı Fərq:

 Bipolyar  tranzistorlar üç ayaqlı elementdir və bunlar əsasən yüksəltmə və açarlama işlərində istifadə edilən aşqarlı materiallardan hazırlanıbdır. Özündə, hər BJTDE bir cüt PN keçidli diodu var. Cüt diodlar birləşərkən, eyni iki növ arasında yarımkeçirici yerləşdirən bir sendviç yaradır. Bu səbəblə, yalnız iki tip iki qütblü sendviç(yediyimiz sendviç) var, bunlar PNP və NPNDİR. Yarımkeçiricilərdə, NPN-lər, deşik fəallığına müqayisədə səciyyəvi olaraq daha yüksək elektron fəallığına malikdir. Bu səbəblə, böyük miqdarda cərəyana icazə verir və çox sürətli işləyir. Və həmçinin, bu tranzistor istehsalı silisiumdan asan başa gəlir.
            
Həm PNP həm də NPN tranzistorları ayrı-ayrı materiallardan ibarətdir və bu tranzistorların cərəyanları da eyni deyil.
 Bir NPN tranzistorda, cərəyan kollektordan (C) Emitere (E) axarkən, bir PNP tranzistorda, cərəyan emitterdənkollektora axır.
 PNP tranzistorları iki qat N materialdan istehsal olunmuşdur. NPN tranzistorları iki qat N materialdan yaranır və bir P təbəqə qatı ilə sendviçlənmişdir.
 Bir NPN tranzistorda, kollektordan  PNP tranzistoru bir cərəyan axını yaratmaq üçün kollektor terminalına müsbət bir volt verilir; Emitterdən kollektora cərəyan axını yaratmaq üçün emitter terminalına müsbət bir volt verilir.
 Bir NPN tranzistor iş prinsipi, baş terminal bazaya  cərəyan artıracaqınız zaman, tranzistor AÇIQ və kollektordan emitterə qədər keçirici olacağı şəkildədir. Cərəyanı baza terminalına az versəz, tranzistor daha az AÇIQ hala keçir və axın çox aşağı olana qədər tranzistor artıq kollektordan emitterə cərəyan keçirməz və bağlanar.
 Bir PNP tranzistorun iş prinsipi, cərəyan tranzistor baza terminalında olanda tranzistor QAPALI hala gələcəkdir. PNP tranzistorun baza terminalında cərəyan yoxdursa, tranzistor AÇIQ mövqeyə keçir.

RADAR NECƏ İŞLƏYİR?

Radarın iş metodu, bir elektromagnit dalğa yayan ötürücü ilə radio qəbul edicisindən yaranır.
 Məsələni belə genişləndirmək gərəkirsə, naqilsiz ötürücü siqnalı kimi güclü elektromagnit dalğa məsələn, gəmiyə doğru gələndə, gəmi metal olduğundan elektro dalğanı udmayıb, geri əks olunma edər. Əlbəttə, bu geri əks olunma edəcəyi an zəifləyəcəkdir. Zəif olsa da tezlik dəyəri yox olmayacaqdır. Bu geriyə gələn siqnalı radarın ötürücü (Radio Ötürücüsünə bənzər) siqnalı alacaq. Bu siqnalın radarın olduğu yer ilə gəmi arasında arasındakı siqnalın səviyyəsinə görə məsafə ölçülə bilir.Radarı ilk Alman Mühəndis Kristian Hülsmeyer 1904-ci ildə icad etdi.

Thursday, June 22, 2017

RADİO NECƏ İŞLƏYİR? İŞ PRİNSİPİ NECƏDİR?

Radiolaarın iş prinsipini izah etməyə başlarkən əvvəlcə blok diaqramına bir baxaq.

Təməl olaraq söyləyəcək olsaq radionun işləməsi yuxarıdakı blok diaqramdakı kimi mərhələlərdən meydana gəlməkdədir.İncəliklərə girmədən əvvəl radio tezliklərinin tiplərinə toxunmaq istəyirəm.İki tip tezlik ilə yayın edilir,bunlardan biri FM(frequency modulated-tezlik modulyasiyası) digəri isə AM(amplitud modulatet-amplitud modulyasiyası),yəni FM siqnallarda daşıyıcı siqnalın tezliyi dəyişərkən AM siqnallarda isə daşııyıcı siqnalın Amplitud dediyimiz bpyüklüyü dəyişməkdədir.

Bəhs etdiyimiz bu vəziyyəti yuxardakı şəkildə daha yaxşı görə bilərsiniz.Əslində baxmış olsaq radio yayımı deyib keçdiyimiz şey bir çox şeyə qabaqcılıq etmişdir.Mobil telefonlar,televiziya verilişləri, internet əlaqələri və GPS sistemləri bunlaraq nümunə göstərilə bilər.İndi gələk blok diaqramdakı hissələri  mərhələli olaraq tanımağa,
1)Səsin havaya verilməsinə qədər hissəsi
Bu hissədə səs mikrafona girər,modulyasiyaya uğruyar gücləndirilib elektrik siqnalına çevrilən səs siqnalı  səs ötürücüyə birbaşa göndərilir.

Mikrafonda danışdığımızda ,səs dalğaları bir pərdəni titrədir.Bu pərdə bu titrəməni induktiv sarğaca çatdırar.İduktiv sarğac səs dalğalarını yanında duran maqnit sayəsində qiymətləri titrəşməyə bağlı olaraq dəyişən elektrik cərəyanına çevirir.Bu elektrik cərəyanları gücləndiricidə gücləndirilərək dinamikə(speaker-kalonka) gəlir.Dinamikə gələn dəyiçən elektrik cərəyanları induktuktiv sarğaca gəlir.Elektrik cərəyanlarını alan sarğac yanında duran maqnit sayəsində özünə bağlı konus titrəməsinə səbəb olur.Titrəşən bu konus hava köməyiylə təkrar səs dalğalarını yaradır.

1.2-Modulyasiya
Tezlik modulyasiyası(FM), daşıyıcı  dalğa tezliyinin ,məlumat siqnalının tezlik və amplituduna bağlı olaraq dəyişdirilməsidir.FM  AM-dən daha aktualdır.İndiki vaxtda, kommersiya məqsədi ilə yayın edən  FM-lər 87,5MHZ-108MHZ arasında yayın edirlər.AM transmitterlərdə orta,uzun və qısa dalğalar istifadə edilir.Orta dalğadan yayın edən AM transmittterlər 550-1600KHZ ,uzun dalğadan 150-350KHZ ,qısa dalğadan  isə 6-18MHZ arasında yayın edirlər.
AM -in xüsusiyyətləri;
1-modulyasiya anında daşıycının amplitudu dəyişir,tezliyi isə sabitdir.
2-Modulyasiya anında ,daşıycıcnın altında və üstündə olmaqla iki ədəd təbəqə meydana gələr.
3-AM vericililər(transmitter) güclü vericilərdir
4-AM alıcıların ara tezliyi 455KHZ-dir
5-AM yayın almaq üçün ayrıca antenaya ehtiyac yoxdur.

FM-in xüsusiyyətləri

1)Modulyasiya vaxtı,daşıyıcının tezliyi dyişir,amplitudu isə sabitdir
2)Modulyasiya anında çox sayda kənar təbəqə meydana gətirir.
3)FM-vericilər AM vericilər kimi çoxda güclü deyillər.
4)FM-də önəmli olan səsin pozulmadan uzaq məsafələrə göndərilməsidir.Səsin keyfiyyəti yüksəkdir,ikili  yayın etmək olur.(stereo)
5)FM  yayınları qəbul etmək üçün bir antenaya ehtiyac vardır.
6)FM  qəbuledicilərdə ara tezlik dəyəri 10,7MHZ-dir
7)Modulyasyon siqnal tezliyinin yüksəlməsi,daşıyıcı tezliyinin dəyişmə sürətini artırır.

1.3.UP  CONVERTOR
                     
Bu mərhələdə isə siqnal istənilən təbəqə aralıqlarına çıxarılır.

1.4.GÜCLƏNDİRİCİ

Azərbaycan dilində gücləndirici olaraq bildiyimiz bu addımda isə radio siqnalı yayın ediləcək şəkildə gücləndirir və siqnalımız antenadan verilməə hazır olacaq böyüklüə çıxarılır.

1.5.ANTENALAR


Verici(ötürücü) antenalar özünə gələn radio siqnallarını elektromaqnetik dalğa şəklində boşluğa yayarlar.Bəs ama necə olur ki bu dalğalar üstü açıq olan dünyada yox olmur?Yəni antenadan göndərdiyimiz siqnal düz məntiqi olaraq düşünəcək olarsaq,nədən üstü boş olan dünyanın üzərinə çıxıb 

 kosmos boşluğunda itmir?
Bu sualı cavablamaq üçün aşağıdakı şəkil üzərində daha yaxşı anlaya biləcəyimizi düşünürəm.

Dedik bəs üstü boş olan dünya əslind dünyanın üzərində atmosfer onun da üzərində ionosfer dediyimiz bir qat var.Elektromaqnit bir qanunda vardır,elektromaqnit dalğa hər hansı bir  keçiriciliciyə  məruz qaldıqda oradan  əks olunma edər bunu eyni ilə işıqın aynaya düşməsi və əks olunması kimi düşünə bilərsiz.Məsələn Bakıdan AM olaraq verilən elektromaqnit dalğa əvvəl atmosferə qədər çıxar daha sonra keçirici kimi davranan ionesferə dediyimiz laya çırparaq Qusardan bir radio şimalın bu maqnit dalğanı alaraq aşağıdakı mərhələlərdən keçdikdən sonra radiodan dinləməsini təmin edər.İonosfer nədən keçirici kimi davranar?O da ALLAHın bir hikmətidir.Bu arada elm  nədən deyə soruşmaz necə deyə soruşar necəyə cavab axtarar.

2.Səsin havadan alınması və eşidilməsi
Göndərdiyimiz elektromaqnit dalğaları geri alma zamanı gəldi.
Bu mərhələdə dalğaları antena ilə alıb dinamiklərdən eçidənə qədər ki olan mərhələlə
ri izah edəcəm.

2.1.Antena
Antenaların nə olduğunu az əvvəl siqnalı göndərərkən izah etmişdik yenə eyni şəkildə qəbul edici antenalar elektromaqnit siqnalı havadan alaraq tuner hissəsinə göndərir.

2.2.TUNER

                                 
Tuner dediyimiz hissəsə  antenadan alınan RF radio tezlik siqnalı İF  aralıq tezlik siqnalına çevrilərək siqnalı tənzimləməmizə imkan yaradar.

2.3.DEMULATİON

Demoduyasyon dediyimiz mərhələədə isə modulyasiya edib göndərdiyimiz siqnalı köhnə halına gətirib səsə  çeviririk və gücləndirici dediyimiz  gücləndiriciyə göndəririk,lakin təkrar gücləndirici hissəsini izha etməyə ehtyiyac yoxdur.

2.4.DİNAMİK

Dinamikə gələn naqillər sabir bir maqnit qütbləri arasına asılmış bir induktivliyə bağlanır.Bu sarğac bir elektromaqnitdir.Bu sarğac üzərindən elektrik cərəyanı  keçdikcə maqnit halını alır.Və sarğac maqnitə doğru çəkilir.Bu dartı miqdarı, sarğacın maqnit sahəsinin şiddətinə və ya sarğacdan keçən elektrik cərəyanına bağlıdır.Bu elektrik cərəyanının böyüklüyünü  təyin edən isə, səs dalğasının amplitududur.(məsələn,danışan kişinin səsinin şiddəti kimi) .Sarğacın, irəli-geri bir silindir kimi hərəkət edərkən çox və ya az yer dəyişdirməsi səsin şiddətiylə bağlıdır.Sarğacın titrəmə tempini isə səsin tezliyi təsirləndirər.Son olaraq, dinamikdəki sarğac ,zaman və şiddətə bağlı olaraq səs siqnallarına görə titrəşir.Sarğacın necə titrəşdiyini öyrəndik,Bəs bu titrəyiş səs dalğalarını necə meydana gətiriri?Sarğaca bağlı sarğacla birlikdə hərəkət edən bir konus vardır.Bu konus sərtləşdirilmiş parçadan,incə  kağızdan və ya  incə bir metaldan hazırlanmışdır.Bu konusun irəli-qabaq hərəkətləri havanı titrədir.Beləliklə, elektriki siqnallar səs dalğalarına çevrilmiş olur.

Saturday, June 10, 2017

PASSİV SÜZGƏCLƏR

Aşağı Keçidli Filtrlər(Low Pass Filters)
 Aşağı keçidli filtrlər, səs gücləndiriciləri kimi dövrlərdəki yüksək tezlikləri qaldırmaq və ya yüngülləşdirmək üçün istifadə edilir; Gücləndirici dövrsinə lazımlı tezlik reaksiyasını verirlər. Alçaq keçirən filtrin bir siqnalın genliyini azaltmağa başladığı tezlik nizamlana bilər hala gətirilə bilər. Bu texniki bir səs gücləndirici "TON" və ya "TREBLE CUT" idarəsi kimi istifadə edilə bilər. LR alçaq keçirən filtrlər və CR yüksək keçid filtrləri, uyğun tezlik təbəqəsini səsucaldanların müxtəlif layihələrinə yönəltmək üçün səsucaldan sistemlərində də istifadə edilir (başqa sözlə, aşağı tezlik üçün Wooferlar və yüksək tezlikli çoxalma üçün Tweetersler). Bu praktiki, yüksək və alçaq keçirən filtrlərin kombinasiyasına "çarpaz filtr" adı verilir.
 Çıxışda yalnız DC (sıfır Hs) lazım olan güc mənbəyi dövrlərində demək olar ki, bir neçə Hers üzərindəki bütün tezlikləri qaldıran həm CR həm də LC az keçirən filtrlər istifadə edilir.
                                

Yüksək Keçidli Filtrlər(High Pass Filter)
 Yüksək keçidli filtrlər, gücləndiricilərdə, xüsusən səs gücləndirici "BASS CUT" dövrə olaraq adlandırılacaq aşağı tezlikləri qaldırmaq və ya zəiflətmək üçün istifadə edilir. Bəzi hallarda bu eyni zamanda tənzimlənə bilən hala gətirilə bilir.

Diapazon keçidli filtrlər(Band Pass Filters)
 Diapazon keçidli filtrlər, bu diapazon üstündəki və altındakı bütün tezliklərdə siqnalları ləğv edərkən yalnız lazımlı bir tezlik diapazonun keçməsinə icazə verir. Bu xüsusi dizayn, komponentlərin sxematik bir diaqramda çəkilmə şəkli səbəbilə T filtri adlanır. T filtri, lazımi tezliyin siqnallarına aşağı tam müqavimətli bir yol yaradan, bütün başqa tezliklərə qarşı yüksək tam müqavimətə malikdir, giriş və çıxış arasında iki ardıcıl bağlı LC dövrəsindən ibarət olan üç elementdən ibarətdir.
 Əlavə olaraq, paralel LC dövrəsi, lazımı tezlikdə yüksək tam müqavimət və digər bütövlükdə aşağı tam müqavimət yaratmaq üçün siqnal yolu (iki ardıcıl dövrənin birləşmə nöqtəsində) və torpaqlanma(mənfi) arasında bağlanır. Bu əsas layihə yalnız mərhələli filtrləmə yaratdığı üçün "birinci sinif" filtri olaraq da adlandırılır. Hər nə qədər olduqca dar bir keçid diapazonuna malik ola bilsə də daha kəskin bir kəsmə lazımdırsa, ikinci bir filtr birinci filtrin çıxışına əlavə edilərək ikinci sinif filtri yaradıla bilər.

Diapazon keçirmiyən filtrlər(Band Stop Filters)
 Bu filtrlər lent diapazon keçidli filtrlərlə əks təsirə malikdir, arzuolunmaz siqnal tezliyində yüksək tam müqavimət yaratmaq üçün siqnal yolunda iki paralel LC dövrəsi vardır və eyni tezlikdə torpaqlanmaya aşağı gtam müqavimətli bir yol yaradan bir ardıcıl dövrə ləğv dilib. Daha qədim radio və TV qəbul edicilərinin ara tezlik gücləndirici diapazon dayandırma filtrləri ola bilər (adətən diapazon keçirən filtrlərlə birlikdə olur), hər iki səsə də doğru şəkildə cavab vermək üçün olduqca mürəkkəb şəkillərin tezlik reaksiya əyrilərini istehsal etməyə yardımçı olurlar(V şəkilli siqnallar) . Bu dövrələrdə diapazon keçirməyən və diapazon keçidli filtrlərin yəni, tənzimlənmiş transformatorların kombinasiyaları, diqqətli bir tezlik tənzimi tələb edir.

Ara tezlikli Transformator(İ.F Transformer)

 Bunlar, ara tezlik gücləndiriciləri bir mərhələsindən digərinə bir qrup radio tezliyi çatdırmaq üçün radio və TV cihazlarında daha qədim olan kiçik transformatorlardır. Nizamlana bilən nüvə sıxışdırılmış dəmir tozu (Ferrit) var. Nüvə, dəyişkən induktiv yaradan sarğılar içinə və ya xaricinə yivlənir.
 Bu dəyişkən induktiv, sabit bir kondensator ilə birlikdə transformatoru sabit tezliyə nizamlayır. Daha qədim TV qəbul edicilərdə, həm səs, həm görüntü siqnallarının çatdırılması üçün xüsusi bir keçid buraxılışı əldə etmək üçün bir sıra tək-tək tənzimlənmiş aralıq tezlikli transformatorları və nizamlanan filtr dövrələri istifadə edilmişdir. Bu tətbiqi, müasir qəbuledicilərdə böyük miqdarda paketlənmiş filtrlər və SAW (yüksək akustikalı dalğalı)Filtrləri ilə dəyişdirilmişdir.

Paket Filter(Packaged Filters)
Komponent kataloqlarında sadalanan minlərlə filtr var, bəziləri L C və R kombinasiyaları istifadə edir, ancaq çoxu keramika və kristal piezo-elektrik materialları istifadə edir.Bunlar, mexaniki olaraq titrəyəndə bir dəyişən gərginlik istehsal edirlər və eyni zamanda bir dəyişən gərginlik tətbiq olunanda titrəyirlər.
 Bunlar yalnız müəyyən və çox doğru olaraq idarə edilən tezlikdə rezonans (titrə) etmək üçün yaradılmışlar və çox dar bir keçid buraxılışının lazımlı olduğu diapazon keçirmə və diapazon dayandırma filtrləri kimi tətbiqlərdə istifadə edilirlər. Oxşar layihələr (kristal rezonatorlar) istehsal etdikləri tezliyi mükəmməl bir doğruluqla idarə etmək üçün vibratorda istifadə edilir. TV qəbul edicilərdə bir paket filtr, bir çox ənənəvi ara tezlikli transformatorunun və LC filtrinin yerini ala bilər. Heç bir tənzimləməyə ehtiyac hiss etmədiklərindən, radio, TELEVİZİYA, cib telefonları kimi RF (radio tezliyi) cihazların istehsalı sadələşdirilir və buna görə də qiymət olaraq daha aşağı olur. Bəzən, paket filtrlərin, keramika və kristal filtrlərin ortadan qaldırıla bilməyəcəyi, lahiyələnmiş tezliklərinin harmonik tezliklərini rədd etmək üçün müşayiət edən bir LC filtri icad ediləcəkdir

Yüksək Akustik Dalğalı Filter(SAW Filters)

Rəsmdə (sağda) bir PAL TV-dən bir dövrə akkumulyatoru (SAW) İ.F, (ara tezlikli) filtr göstərilir.SAW filtrləri, çox dar bir keçid diapazonuna və ya çox sayda geniş tezlik buraxılışına, bir neçə müxtəlif tezliyə mürəkkəb keçid (keçid və STOP) cavabı verəcək şəkildə istehsal edilir. Çıxışlarında müəyyən genlik bir neçə fərqli siqnalı istehsal edirlər. Özəl TV növləri, həm analoq, həm də rəqəmsal TELEVİZORLARDA bir neçə LC daramalı filtrinin yerinə tək bir filtr həyata keçirirlər. Çipin səthində paralel xətlər şəklində düzülmüş bir elektrod qəlibi tərəfindən istehsal olunan büllur və ya tantal substrat üzərində akustik dalğalar yaradaraq çalışırlar. Bir sıra çeviricidən yaranan dalğalar, müəyyən dalğaları qəbul etmək və digərlərini rədd etmək üçün hazırlanmış bir başqa dəyişdirici sədi tərəfindən qəbul edilir. Mişar filtrləri, bir çox elektron avadanlıq tipində ola bilir və müəyyən tezlik diapazonunu seçmək və ya ləğv etmək üçün istifadə edilən kommunikasiya avadanlıqları, avtomobil və sənaye proqramlar da daxil olmaq üzrə müəyyən məhsul növlərinin ehtiyaclarına uyğun xarakterə malikdir.


Keramik Filtrlər(Ceramic Filters)
Keramika filtrlər bir sıra müəyyən tezliklərdə mövcuddur və mexaniki olaraq titrəyən balaca bir piezo elektrikli keramik material blokundan ibarətdir. Doğru tezliyin siqnalı, bloka bağlı bir giriş dəyişdiriciyə tətbiq olunur. Bu titrəyiş bir çıxış çeviricisii tərəfindən bir elektrik siqnalına çevrilir, bu səbəblə yalnız piezo elektrik blokunun təbii rezonans tezliyi ətrafında məhdud bir aralıqdakı siqnallar filtrdən keçəcəkdir. Keramika filtrlər, radio dalğalarındakı praktika üçün ənənəvi LC filtrlərdən daha ucuz, daha möhkəm və daha doğru olmaq xarakterindədir. Bunlar, səth montaj tipləri və burada göstərilən kapsullanmış üç uclu paketdə olmaq üzrə fərqli formalarda hazırlanırlar.

Wednesday, June 7, 2017

Eynşteyn və Mileva

Eynşteyn və Mileva



Mart ayının 14-ü dünyada iki adla qeyd olunur. Birincisi, bu tarix rəqəmsal yazılışda 03/14 kimi göründüyünə görə Pi günü adlandırılır. Ölkəmizdə çox tanınmasa da qərb universitet və məktəblərində, eləcə də aparıcı təhsil müəssisələrində elm festivalı günü olaraq qeyd edilir. Günün sonunda Pi tortu yemək isə adət halını alıb. Mən isə bu yazını öz Pi stəkanımda çay içərək yazıram.

Dünya və elm tarixinin gəlmiş-keçmiş ən dahi adamlarından hesab olunan, öz təxəyyül gücü və nəzəri fizikaya gətirdiyi yeniliklərlə fərqlənən Albert Eynşteyn də bugündə anadan olub. Bəlkə də, küçədə yoldan keçən birisindən soruşsanız ən azı məşhur E = mc2 bildiyini deyəcək (loru dildə enerji və kütlə eynidir). Heç şübhəsiz siz də bu alimin həyatından xəbərdarsınız. Ona görə də, bu dəfə biz alimin özü və elmi yaradıcılığından deyil, onun unudulmuş həyat yoldaşından söz açacıq.

Mileva Maric Eynşteyn 19 Dekabr 1875-ci ildə indiki Serbiyada anadan olub. Valideynləri: Mariya Ruzic və Milos Maric (ata) cəmiyyəyin varlı və hörmət edilən ailəsi idi. Bu ailənin 3 övladı olub: Mileva, Zorka və Milos Maric (oğul) . Evin böyük qızı Mileva, Serbiyada qızların məktəbə götürüldüyü son ildə məktəbə daxil olur. 1892-ci ildə, atası nüfüzu hesabına təhsil nazirliyindən icazə alaraq, onu oğlanlara ayrılmış fizika mühazirələrində iştirak etməyə başlayır. 1894-cü ildə orta məktəbi bitirir və ailəsi ilə birlikdə Novi Sada köçür. Sinif yoldaşları onu çox istedadlı lakin az danışan biri kimi xatırlayır. O, hər şeyin dərinliyinə enir, əzimli və öz hədəflərinə çatmaq üçün çalışan biri idi.

1896-cı ildə Zürix Politexnik İnstitutunun fizika-riyaziyyat bölməsinə beş tələbə - dörd oğlan və bir qız qəbul olur. Bunlar, Marsel Qrossman, Luis Kollros, Cakob Ehrat, Albert Eynşteyn və Mileva Maric idi. Albert və Mileva bir yerdə saatlarla çalışan ayrılmaz cütlüyə çevrilirlər. Albert, adətən mühazirələrə qatılmır və evdə hazırlaşırdı. Mileva isə sistemli və mütəşəkkil idi. O, gənc Albertə dərs və tapşırıqlarda geri qalmamaq üçün kömək edirdi. 1899-1903-cü illərdə tətil günlərində Eynşteynin Milevaya göndərdiyi tapılan 43 məktubdan 10-u günümüzə gəlib çatıb. Bu məktublarda onların bir-biri ilə necə əlaqədə olduğu aşkar hiss olunur:

Albert 1899-cu ildə Milevaya yazır:
 Helmholtzu ilk dəfə oxuyanda sənin yanımda olmamağın qəribə gəldi və bugün, hələ də yaxşılaşmayıb. Birlikdə gördüyümüz işlər mənə daha yaxşı, sağlam və asan gəlir. 
Sonra, 2 Oktyabr Milandan yazır:
 ... burdakı şərait mənə heç uyğun deyil və işləmək üçün darıxıram, özümü qaranlıq fikirlərlə dolu hiss edirəm - başqa sözlə, yanımda olub mənə xoş nəzarət etməyindən və əyri-üyrülükdən qorumağından ötrü darıxıram

Dərslərinin sonuna kimi hər ikisinin qiyməti oxşar olub (Mileva 4.7 və Albert 4.6). Tətbiqi fizika dərsində isə Mileva maksimum qiyməti (5) alarkən Eynşteyn 1 alır. Həmçinin, Mileva təcrübə dərsində də müvəffəq olur (12 üzərindən 11), Eynşteyn isə yox. Lakin, Professor Minkovskinin şifahi imtahanında 4 oğlan 12 üzərindən 11 alır, amma Milevaya 5 yazılır. Yalnız, Eynşteyn diplom ala bilir.

Bu cütlüyün evlənməsinə hər iki ailə qarşı çıxır. Eynşteynin anası, "30 yaşına çatana kimi o qoca qarıya dönəcək" deyərək sərt reaksiya verir. Lakin, sonda atası Eynşteynə bir müddət işlədikdən sonra evlənməsinə icazə verəcəyini bildirir.

1900-cu ildə məktubların birində Albert yazır: "tezliklə yeni ortaq işimizə davam etməyi səbirsizliklə gözləyirəm. İndi sən öz araşdırmana davam etməlisən - özüm adi bir insan olarkən arvadımın doktor olması məni qürurlandırar". Onlar, 1900-cu ilin Oktyabrında araşdırma etməyə Zürixə qayıdırlar. Digər üç tələbə institutda iş tapsa da, Eynşteyni qəbul etmirlər. O zənn edirdi ki, professor Veber qəsdən edir. Belə olan halda, Eynşteyn evlənməkdən imtina edir. Sonda, onlar əvvəl olduğu kimi birgə araşdırma etməyə və yaşamağa başlayırlar.

13 Dekabr 1900-cü ildə, onların kapilyarlar mövzusunda ilk məqalələrini hazır olur. Lakin, bu məqalə yalnız Albertin adı altında gedir. Buna baxmayaraq, hər iki tərəf bu məqaləni özlərinin ortaq işi kimi qələmə verir. Mileva rəfiqəsinə yazdığı məktubda belə deyir: "Biz bunun bir özəl nüsxəsini nə Bolsmana göndərcik, görək nə fikirləşir və ümid edirəm, o bizə cavab yazacaq." Bunun kimi, Albert 1901-ci ilin Aprelin 4-ü Milevaya dostu Mişele Bessonun "əmisini mənə görə ziyarət edib. Prof. Jung İtaliyada ən nüfuzlu fiziklərinfən biridir və ona bizim məqalənin nüsxəsini verəcək".

Belə görünür ki, məqalənin yalnız Albertin imzası altında olması cütlüyün ortaq qərarı idi. Niyə? Radmila Milentiyeviç, vaxtilə Nyu Yorkda City Collegedə tarix professoru, 2015-ci ildə Milevaya aid ətraflı bioqrafiya dərc etdirib. Onun fikrincə, Mileva qəsdən Albertin adı altında məqalələrin dərc olunmasını istəyib ki, ona iş tapılsın və tezliklə evlənsinlər. 50 il Milevanın həyatını araşdırmış fizika professoru Dord Krsticə görə isə Mileva bilirdi ki, cəmiyyətdə həmin tarixdəki qadınlara qarşı qeyri-obyektiv mühit məqalənin dəyərini aşağı sala bilərdi.

Albert özü bəyan edib ki, xüsusi nisbilik üzərində bir işləyiblər. 27 Mart 1901 məktubunda yazılır:
 İkimiz birgə nisbi hərəkət üzərində gördüyümüz işi zəfərlə sona çatdıranda mən necə də xoşbəxt və məğrur olacağam.
Və birdən Milevanın taleyi dəyişdi. Mileva hamilə qalır. Albert işsizdir və hələ də evlənmirlər. İnamsız gələcəklə Mileva ikinci və sonuncu dəfə 1901-ci ildə şifahi imtahana girir. Albertin yolunu kəsən Prof. Veber onu da imtahanda kəsir. Təhsilini dayandırmağa məcbur qalan Mileva Serbiyaya qayıdır. Albeti evlənməyə yola gətirmək üçün tezliklə Zürixə qayıdır. 1902-ci ildə Liserl adlı qız dünyaya gəlir. Heç bir doğum və ölüm şəhadətnaməsi olmayan bu uşağın axirəti hələ də naməlumdur. Çox güman, hansısa ailəyə övladlıq verilib.

1901-ci ilin Dekabrın əvvəllərində Eynşteyn dostu Marcel Qrossmanın atasının Berndəki patent ofisində işə düzəlir. 1902-ci ildə atası ölmədən əvvəl Eynşteynin evlənməyinə icazə verir. Albert və Mileva 1903-cü il 6 Yanvar evlənirlər. Mileva ev işləri görərkən, Albert həftədə 6 gün, gündə 8 saat patent ofisində işləyir. Axşamlar isə, bəzən gecəyə kimi birgə işləyirlər.14 May 1904-cü ildə oğulları Hans-Albert anadan olur.



Mileva və Albert toy şəkli, 1903-cü il.
Buna baxmayaraq, 1905-ci ildə Albert "möcüzə ili"-də 5 ardıcıl məqalə paylaşır: biri fotoelektrik effekti (buna görə 1921-ci ildə Nobel alır), ikisi Braun hərəkəti üzərində, biri xüsusi nisbilikdə və digəri məşhur E = mc2. Eyni zamanda pul qarşılığında 21 elmi məqaləyə şərh yazıb və molekulların ölçüsü mövzusunda tezisini tamamlayır. Daha sonralar, Albertin R.S. Şanklanda bildirdiyinə görə nisbilik onun həyatında 7 il, fotoelektrik effekt isə 5 il mövcud olub. Onun bioqraflarından biri, Pitr Mişelmore yazır ki, xüsusi nisbiliyin əsasını təşkil edən məqaləni 5 həftəyə tamamladıqdan sonra Albert "iki həftə dincəldi, Mileva isə təkrar təkrar yoxladı və sonda poçt ilə göndərdi." Yorğun cütün Serbiyaya ilk üç səfəri zamanı tanışdıqları qohumlar və dostlar onların necə ortaq çalışdığı haqqında zəngin məlumatlar veriblər.

Heysiyyətinə görə tanınan, Milevanın qardaşı Milos (oğul) Parisdə tibb oxuyarkən bir neçə dəfə Eynşteynin ailəsi ilə birgə qalır. Kristic yazır: " (Milos) axşamlar və gecələr, şəhərə səssizlik çökəndə, yeni evli cütlüyün masada əyləşib, kerosin fənər altında necə fizika məsələləri işlədiklərini təsvir edirdi. Milos onların necə hesabladığı, yazması, oxuması və debat etmələrindən danışıb".

Mileva, Hans və Albert, 1905-ci il

1908-ci ildə, Konrad Habikt ilə birgə cütlük ultra-həssas voltmetr düzəldirlər. Trbuhovic-Qcuric  bu təcrübəni Mileva və Konradın adına yazır: "Onlar işdən razı qalanda Albertə patent eksperti olduğu üçün aparatın nə iş gördüyünü izah etməyi tapşırdılar". Aparat Eynşteyn-Habikt patenti altında qeydiyyatdan keçirilir. Habiktin niyə Milevanın adını daxil etmədiyini soruşanda o Alman dilində belə cavab verir: "Warum? Wir beide sind nur ein Stein." (Niyə? Biz ikimiz eyni bir daşıq (yəni bir şəxs) )

Artıq 1908-ci ildə Albert tanınmağa başlandı. Berndə ödənişsiz mühazirələr verdikdən sonra 1909-cu ildə Zürixdə ilk akademik vəzifəyə təyin edildi. Mileva yenə ona kömək edirdi. Eynşteynin 8 səhifəlik mühazirə qeydləri onun əl yazısı ilə yazılmışdı. Həmçinin, Maks Planka 1909-cu ildə yazılmış məktub da. Bütün sənədlər Yerusəlimdə Albert Eynşteyn Arxivində (AEA) saxlanılır. 3 Sentybar 1909, Mileva rəfiqəsi Helene Savicə yazır: "O, indi alman dilli ən yaxşı fizik kimi tanınır, və onu çox şərəfləndirirlər. Onun uğuruna çox sevinirəm, çünki o, buna layiqdir; təkcə ümid və arzu edirəm ki, bu şöhrət onun xasiyyətinə pis təsir eləməsin." Əlavə edir: "Bütün bu şöhərtlə, o arvadına az vaxt ayırır. ... . Burda deyiblər, bədnamlıqla birinə mirvari, o birinə qabıq düşür."



Onların ikinci oğlu, Edvard, 28 İyul 1910-cu ildə doğulur. 1911-ci ilə kimi, Albert hələ də həyat yoldaşına nəvazişli məktublar yazıb yollayır. Lakin, 1912-ci ildə, Berlinə köçən ailəsini ziyarət edəndə xalası qızı Elza ilə aşnabazlığa başlayır. İki ilə yaxın gizli aparırlar. Elsa, Eynşteynin 21 məktubunu saxlayır. İndi onlar Collected Papers of Albert Einstein arxivində saxlanılır. Elzaya yaxın olmaq üçün, Albert öncə Praqada, sonra Zürixdə, və sonda Berlində fərqli elmi vəzifələrə gəlir.

Bu evliliyin sonu idi. 29 İyul 1914-də Mileva iki oğlu ilə Zürixə qayıdır. 1919-da isə boşanmağa razı olur, yalnız bir şərtlə. Əgər, Albert nə vaxtsa Nobel alsa mükafatı ona bağışlamalı idi. Mükafatı alan Mileva, iki balaca bina evi alaraq övladları ilə kasıb yaşamağa davam edir. Oğlu, Edvard tez-tez sanatoriyalarda olurdu. Sonralar şizofreniya çıxaran uşağın tibbi xərcləri artdığından hər iki evi itirir. Albertin davamlı göndərmədiyi aliment və verdiyi şəxsi dərslərlə maddi vəziyyətini normallaşdırır.

1925-ci ildə Albert Nobel mükafatının oğullarının mirası olduğunu yazır. Mileva isə birgə gördüyü işlərə görə Nobelin ona düşdüyünü bildirir. Albert cavab məktubunda yazır:

 Xatirələrinlə məni qorxudarkən məni güldürdün. Bir saniyə belə olsun heç fikirləşmisən ki, əgər danışdığın adamın ciddi nəaliyyətləri olmayıbsa heç kəs sən deyənə diqqət yetirməz. Kimsə tamamilə əhəmiyyətsizdirsə, ona sakit və həyalı qalmaqdan başqa deyiləcək söz yoxdur. Elə sənə də bunu tövsiyə edirəm.

Mileva sakit qaldı. Lakin, onun rəfiqəsi Milana Bota Serbiya qəzetinə bildirdi ki, onlar Milevadan xüsusi nisbiliyin yaranışı haqqında müsahibə almalıdırlar.  Mileva Helene Savicə yazır: "Qəzetlərdə belə yazılar mənim təbiətimə xas deyil, inanıram ki, bütün bunlar Milananın istəyidir, və elə zənn edib ki, mənim də könlümcədir, təkcə onu deyə deyə bilərəm ki, yəqin o, Eynşteynə görə mənim ictimailəşməyimə kömək etmək istəyib. O, gərək bu məqsədlə mənə yazsın, və mən bu yolla qəbul edərəm, yoxsa başqa cür mənasızdır."

Mileva (bilinməyən tarix)
Krstic bildirir ki, Mileva öz köməyindən anası və bacısına bəhs edib. O, həm də xaç valideynlərinə Eynşteynə necə dəyərli kömək etdiyini, amma əvəzində onun həyatını necə alt-üzt etdiyini yazıb və sonralar məktubu yox etmələrini xahiş edib. Oğlu, Hans-Albert Krsticə valideynlərinin "elmi həmkarlığın necə evliliyə keçməsindən, və onların axşamlar bir masa arxasında oturub işləməsinə şahid olmasından" danışıb. Hans-Albertin ilk arvadı, Frieda, Milevanın ilk üç məktubunu dərc etdirməyə çalışıb, lakin Eynşteynin vəkilləri tərəfindən "Eynşteyn Mif"-ini qorumaq üçün əngəlləyiblər. Onlar Krsticin bir işi olmaqla digər məqalələri də əngəlləyiblər. 1947-ci ildə Eynşteyn yazır: "Nə vaxt ki bilsəm Mileva orda deyil, onda rahat ölə bilərəm."

Onların məktubları və bir çox dəlillər Mileva Maric və Albert Eynşteynin məktəb illlərindən etibarən 1914-cü ilə kimi necə sıx elmi əməkdaşlıq etdiklərini göstərir. Albert dəfələrlə öz məktublarında "nisbi hərəkət üzrə bizim işimiz" ifadəsini işlədib. Onların birgəliyi sevgi və qarşılıqlı dəyərlər üzərində qurulmuşdu və buna görə də qeyri-adi işlər görə biliblər. Albertin istedadını ilk o kəşf edib. Onsuz, Albert heç vaxt müvəffəq ola bilməzdi. O, birgə işləməyi sevərək, ona işlərində kömək edərək, və daim ikisinin bir varlıq kimi hiss edərək öz arzularını tərk etdi. Hər şey Albertin öz adına dərc etdiyi məqalə ilə başladı və bunun geri qayıdışı olmadı. O buna razı idi, çünki, Albertin uğuru onun sevinci idi. Bəs niyə Mileva səssiz qaldı?  Layiq olmasına baxmayaraq, ictimai tanınmaqdan üz döndərdi. Bütün əməkdaşlıqlarda olduğu kimi, bütün tərəflərin töfhələrini saymamaq mümkün deyil.

Müəllif-Sadiq Şamilov
Mənbə-https://kvantdunya.blogspot.com
Original məqalə: "The forgotten life of Einstein’s wifePaulin Qaqnon

Tuesday, June 6, 2017

ENINƏ İMPULS MODULYASIYASI(PWM)

Problem:
 Mənim tətbiqim üçün PWM-i istifadə edin eşitdim.PWM siqnalı nədir və bunun üçün nə edilir?

 Həll:
 PWM- Siqnal, rəqəmsal bir mənbə istifadə edərək bir analoq siqnal istehsal etmək üçün istifadə edilən bir üsuldur. Bir PWM siqnalı, davranışını müəyyən edən iki əsas komponentdən ibarətdir: Bir işləmə siklı və bir tezlik.İşLƏMƏ siklı, bir dövrənin başa çatdırılması üçün keçən cəmi zamanın faizi olaraq siqnalın yüksək (açıq) bir vəziyyətdə olduğunu bildirir. Tezlik PWM-in bir dövrə nə qədər sürətli tamamladığını müəyyən edir (yəni 1000 Hz, saniyədə 1000 dövr edir) və bu səbəblə yüksək və aşağı vəziyyətlər arasında nə qədər sürətli keçid edər. Bir rəqəmsal siqnalı, kifayət qədər sürətli və müəyyən bir işləmə sikl  ilə bağlayıb açıb bağlayaraq, çıxışlar cihazlara güc verdiyi zaman sabit bir volt analoq siqnalı kimi davranır.
 Nümunə: 5V-da yüksək (açıq) və ya 0Vda aşağı (qapalı) olan rəqəmsal bir mənbədə 3v siqnalı yaratmaq üçün, PWM-in,60% lıq bir işləmə sikl ilə  5V 60% çıxışı ilə istifadə edilməsini təmin edə bilərik. Rəqəmsal siqnal kifayət qədər sürətli çevrilərsə çıxışda görülən gərginlik orta hesabla volt kimi görünür. Rəqəmsal aşağı 0v isə  orta hesabla voltaj, rəqəmsal yüksək voltun işləmə sikl ilə vurmaqla 5v x 0.6 =3v  hesablaya bilərik. 80% liq bir işləmə siklı seçiləndə 4v,20% nin 1v olacağı düşünülür..Faiz artıqcan gərginlik azalır

 PWM siqnalları çox müxtəlif idarə etmə tətbiq etmələri üçün istifadə edilir. Əsas istifadələri DC(sabi cərəyan) mühərrikləri idarət etmək üçündür, ancaq klapanları, nasosları, hidravlik və digər mexaniki hissələri idarə etmək üçün də istifadə edilə bilər. PWM siqnalının nizamlanması vacib olan tezlik, tətbiq etmənin və enerjilenen sistemin reaksiya müddətinə bağlı olacaq. Aşağıda, bir neçə tətbiqi və bəzi tipik minimum PWM tezlikləri vacibdir:

 Aşağı reaksiya müddəti olan istilik elementləri və ya sistemlər: 10-100 Hs və ya daha yüksək
 DC elektrik mühərrikləri: 5-10 khz və ya daha yüksək
 Güc mənbələri və ya səs gücləndiriciləri : 20-200 khz və ya daha yüksək
 Qeyd: Müəyyən sistemlərdə, istənilən reaksiya növünə bağlı olaraq, burada sadalananlardan daha sürətli tezliklərə ehtiyac duyula bilər.

 Aşağıda, fərqli vəzifə dairələri ilə PWM siqnallarını göstərən bəzi qrafiklər verilir.
             
                                                     25% işləmə siklində


                                                 50% işləmə siklində(dövr)


             

Thursday, June 1, 2017

ZENER(STABİLİTRON) DİODU

Bir diod növü olan zener(stabilitron) diodun əsas vəzifəsi uclarına tətbiq olunan gərginliyi sabit saxlamaqdır. Müəyyən bir gərginliyə qədər cərəyan keçirməyən zener diod, xüsusilə elektron sxemlərdə qoruma məqsədli istifadə edilir və digər elementlərin təhlükəsizliyi üçün də çox mühüm rol oynayır. Bəs zener diod nədir? Nə işə yarayır? Detallar yazımızda.
 

Zener Diod Nədir?
 Zener diod, ümumi olaraq P və N yarımkeçirici materiallarından ibarət olan, silisium quruluşlu xüsusi bir diod növüdür. Əsl məqsədi uclarına tətbiq olunan gərginliyi sabit saxlamaqdır. Bu istiqamətdə müəyyən bir gərginlik qiymətini keçənə qədər cərəyan keçirmirlər. Bu gərginliyə də zənər (qıırılma) gərginliyi adı verilir və Vz ilə ifadə edilir.
 Dövrədə düz qoşulmalı olacaq şəkildə bağlıolanda normal diod kimi çalışır. Ancaq əks qoşulma vəziyyətində zənər gərginliyi prinsipi  ilə işləyir və bağlı olduğu elementə  elektriki olaraq qorumanı təmin edir. Bu üzdən zənər diodlar əksəriyyətlə qoruma məqsədli olaraq əks bağlanılır.
 

Zener Nöqtəsi Necə Müəyyən Olunur?
 Bu sualın cavabı tamamilə diodun istehsal mərhələsinə bağlıdır. Diod istehsal edilərkən istifadə edilən aşqar maddəsinə müvafiq olaraq zener nöqtələri dəyişgənlik göstərə bilər. Həmçinin zener diodlar adətən zener gərginlikləri ilə tanınır. 30vluq  zener diod deyərkən 30v zənər gərginliyinə qarşılıq gəlir.Clarence Zener, icad etdiyi diod növünə öz adını vermişdir. 1934-ci ildə ilk dəfə istehsal edilən zənər diod, ilk dövrə vəzifəsini elektron element qoruma olaraq həyata keçirmişdir. Passiv bir element olaraq anod və katod uclarına malik olaraq tanındı.
 Zener Gərginliyi və Kataloq Məlumatları
 Əvvəlcə zənər gərginliyinin müəyyənliyi necə aparılır sualının cavabına baxaq. Bir gərginlik mənbəyinə ardıcıl olaraq müqavimət və zənər diod bağlanır. Mənbə gərginliyi 0 dan başlayaraq yavaş-yavaş artırılır. Bu zaman zənər diod üzərinə düşən gərginlik, voltmetr vasitəsilə ölçülür və bir müddət sonra bu rəqəm sabit qalır. Məhz bu gərginlik qiyməti zənər gərginlikdir.
 

Ancaq zener gərginlik əsasən kataloq məlumatı olaraq verilir. Yalnız sıradan çıxma və ya dəyişiklik kimi vəziyyətlərdə qeyd etdiyimiz üsul tətbiq olunur. Bununla yanaşı, zənər diod kataloqunda güc, maksimum əks cərəyan, maksimum əks sızma cərəyanı, maksimum zener diod müqaviməti və istilik sabiti kimi ölçülərdə də verilir.
 Bu kataloq məlumatlarına bir zener diod ilə nümunə verək. 12A-lik maksimum əks cəryan tutumuna, 200v luq zənər gərginliyinə, 100 watt gücə, 150 mikroamperlik maksimum əks sızma cərəyan gücünə və 175°c maksimum işləmə temperaturuna malik bir zənər diodu nümunə göstərmək olar. Bundan başqa, temperatur artdıqca zənər gərginliyi düşər.
 Zener Diodun İstifadə Sahələri
 Sabit bir dayanma gərginlik təmin etmək məqsədilə və ya qorumaq məqsədilə özünə müxtəlif sayda tətbiqi sahəsi tapan zener diod, bir çox elektronika dövrəsində qarşımıza çıxır. Bu üzdən gərginlik möhkəmləndirmə, siqnal qırpma, elektron elementi qoruma funksiyalarını üzərinə götürən bir çox dövrədə zənər diod mövcuddur.
 

Pulslu dövrələrdə də zener diod istifadə edilə bilər. İki zener diod əks olunduqda təsirli qırpma(puls) dövrəsi əldə edilir. Bununla yanaşı, zənər diod, DC dövrələrdə gərginlik tənzimləyicisi məqsədilə də istifadə edilə bilər. Paralel kondensator bağlanarsa dalğalanmaları və parazitləri mümkün qədər azaltmış olarıq.Zener diod ölçü alətlərində də istifadə edilir. Ölçü cihazının maksimum ölçə biləcəyi gərginlik dəyərində zənər gərginliyinə malik olan bir zənər diod paralel bağlananda cihaz, gələ biləcək  yüksək gərginliklərə qarşı qorunmuş olur. Bəzən ayar imkanı üçün də potensiyometr də qoyulur.
 

Relelərin də müəyyən gərginlikdə işləməsini təmin etmək üçün zənər diod istifadə edilə bilər. Bu halda rele ancaq zənər gərginliyini aşan gərginliklər də çalışacaqdır.

 Bəs zener diodu kim qoruyacaq? Bu mövzuda edilə biləcək tək bir şey var o da zənər diodun önünə uyğun qiymətdə ardıcıl bir müqavimət bağlamaqdır. Bu sayədə yüksək cərəyana qarşı zənər diodu qorumuş olarıq.

DİOD HAQQINDA PRAKTİKİ MƏLUMAT

Tək istiqamətə elektrik cərəyanını keçirən bu dövrə elementinin xüsusiyyətlərindən və növlərindən bəhs edəcəyik. Yazımızda düzləndirici diod siqnal diod bir çox diyodların xüsusiyyətlərini və diod möhkəmliyinə dair məlumatları söyləyəcəyik. Bundan başqa, diodların multi metr ilə ölçülməsiylə nə kimi nəticələr çıxarılacağından danışılacaqdır.


Diod yalnız bir istiqamətdə cərərəyan keçirən dövrə elementidir. Bir istiqamətdəki müqavimətləri hiss olunmaz  qədər kiçik, digər istiqamətdəki müqavimətləri isə çox böyükdür. Müqavimətin kiçik olduğu yerə düz istiqaməti, böyük olduğu istiqamətə əks istiqamət adlanır. Diod simvolu, cərəyan keçid istiqamətini göstərən bir ox şəklindədir.
 Diodun ucları müsbət (+) və mənfi (-) işarələri ilə də müəyyən olunur. Müsbət uca Anod, mənfi uca Katot deyilir. Diod anoda, gərginlik mənbəyinin müsbət (+) qütbü, katoduna isə mənbənin  mənfi (-) qütbü gələcək şəkildə gərginlik tətbiq olunduqda diod açılmaqa başlayar. Yuxarıda, müxtəlif diodların ayaq quruluşlarını və qütblərini görürsünüz.
 Diyodları elektrik sahəsində redresor(akumlyator doldurucu), elektronikada isə, düzləndirici, detektor, modulyator, sərhələyici və açar kimi istifadə edilir. Diodların, tətbiqlərə görə fərqlənən müxtəlif növləri vardır.
Diodlardan bəziləri
 1-ci Kristal Diod
 2-ci Zənər Diod(stabilitron)
 3-ci Tunel Diod
 4-ci İşıq Yayan Diod (Led)
 5-ci Foto Diod
 6-ci Tənzimlənə bilən tutumlu Diod (Varaktör - Varikap)

Diodun Yoxlanılması:
 Ölçü cihazının ommetr mövqeyində qırmızı uc diodun  bir ucuna, qara uc digər ucuna bağlanır. Bu halda əgər ommetr aşağı müqavimət göstərirsə, ölçü cihazının ucları tərs çevrilərək bağlananda yüksək müqavimət göstərməlidir. Aşağı müqavimət göstərən halda, qırmızı ucun bağlı olduğu yer diod anod (+) ucudur. Əgər hər iki halda da aşağı müqavimət və ya yüksək müqavimət göstərsə diod zədəlidir.

Bir diod yalnız müsbətdən mənfiyə doğru keçirdiyini bilirik. Ancaq, bir dioddan cərəyan keçməsi üçün anod (+) katoda (-) nisbətən müsbət olması lazımdır. Bunu tətbiq etsək, ilk növbədə anoddakı gərginliyin katoda görə müəyyən gərginlik həddini keçməsi lazımdır. Bu vəziyyəti silisium bir diod üçün nümunə göstərsək;
 Anod: 1v, Katod: 0v Anod: 10v, Katod: 9v, Anod: 5v, Katod: 6v, olanda cərəyan keçəcək, ancaq məsələn, Anod: 5v, Katod: 6v olanda Cərəyan keçməyəcəkdir. Buradan hərəkətlə silisium diodlar üzərindən 0.7v qədər bir gərginlik düşgüsü müşahidə olunur.
 Diodlar, əvvəlki səhifədə qeyd etdiyim kimi çox geniş tətbiq sahəsinə malikdir, ancaq bizi dərhal maraqlandıran praktik tətbiqlərdən biri düzləndirici  kimi istifadə edilməsidir.
 Dövrələrdə işlədilən diodlar; Həddindən artıq cərəyan keçməsi, mühit temperaturunun yüksəlməsi, lehimləməyin xətalı olması, tətbiq olunan gərginliyin hədsiz artması, mexaniki zorlamalar və ya diod keyfiyyəti olması kimi səbəblər ilə pozula biir.

KABELSİZ ELEKTRİK ÖTÜRÜLMƏSİ.REZONATORLAR

Kabelsiz Elektrik Ötürücüsündə Rezonatorlar
Hamımız, son illər inkişaf edən 3 nəsil texnologiyalar sayəsində kabelsiz internetin, kabelli internet istifadəsinə nisbətən nə qədər asanlıq və mümkünlük yaratdığının diqqətindəyik..Bəshəyatımızın hər anında ehtiyac duyduğumuz elektriki kabelsiz olaraq istifadə edə biləcəyimizi heç düşündünüzmü?



Bu sual, ilk elektrik mühəndisi və həyatımızı təsirləndirən bir çox kəşfin ixtiraçı Nikola Teslanın həyatını araşdıran təqribən bütün insanların ağlına gimişdir. Tesla elektrik enerjisinin, radio dalğaları kimi bir nöqtədən digər nöqtəyə kabelsiz olaraq gedəcəyini iddia etmişdir. Bu iddiasını sübut etmək məqsədilə Long Island 1901 ilə 1905 illəri arasında Wardenclyffe Qalasını qurmuş və dünyanın təbəqələrindən biri olan ionosferi istifadə edərək elektrikin kabelsiz olaraq ötürülməsi üçün təcrübələr aparmışdır. Bir çox mənbəyə görə, bu məsələdə birdən çox uğurlu təcrübəsi var. O gündən bu günə 100 ildən artıq vaxtda görülən bütün işlərə baxmayaraq gündəlik həyatda istifadə edəcəyimiz bir sistem inkişaf etdirilməmişdir. Ancaq bu məsələyə olan maraq heç vaxt səngiməmişdir. Çox sayda sənədli və bədii film çəkilişlərində özünə yer tapmışdır. Yaxın zamandan nümunə olaraq ekranlaşdırılmış və Kristofer Nolannın etdiyi 2006 ili Amerika-İngiltərə birgə istehsalı The Prestige adlı filmdə Nicola Tesla David Bowie canlandırmış və film də kabelsiz elektrik enerjisi ötürülməsi ilə lampaların yandırıldığı səhnə böyük maraq doğurmuşdur.

Nə üçün Elektriki Kabelsiz Ötürmürük?
 Kabelsiz elektrik enerji ötürülməsinin həyata keçirilməməsinin səbəbləri araşdırıldıqda ən əhəmiyyətli iki amil: Enerjinin ötürülməsi zamanı mühitdə olan canlılara zərər vermə ehtimalının yüksək olması və ötürücü mühit şərtləri səbəbiylə uğurun çox çox aşağı olmasıdır. Bu amillər bütün işlərə baxmayaraq qəbul edilə səviyyələrə anlamamışdır. Bu vəziyyət elm insanlarını daha kiçik miqyaslı enerjinin ötürülməsi məsələsində işləməyə yönəltmişdir.
 60 W Lampanı 2 metr Məsafədən Yandırmağı Nail Oldular
 MIT universitetindən bir qrup elm insanı 60 wattlıq lampa kabelsiz elektrik enerjisi ötürülməsi sayəsində 2 metr məsafədən yandırmağı nail olmuşdur və 2006-ci ildə ilk nəzəri nəticələri dərc etmişdir. İşlərinin əsas məqsədi kiçik həcmdəki kiçik güclərdə işliyə bilən cihazları yenə eyni həcmdəki müəyyən bir nöqtədən kabelsiz elektrik enerjisi ilə bəsləməkdir. Yəni həyatımızın əvəzolunmazları halına gələn planşet komputerlər, mobil telefonları və musiqi səsləndirən cihazlarımızı evimizdə kabelə ehtiyac duymadan doldura biləcəyimiz mənasına gəlir. Teslanın kabelsiz elektrik ötürmə fikri tam olaraq gerçəkləşdirilməsə  də günümüzün ehtiyaclarına uyğun olaraq qiymətləndirilmiş və ən azından evimizdəki kabel mürəkkəbliyindən xilas olmağı qarşısına məqsəd qoymuşdur.

İşin Referansı Tesla
 Grubun bu məsələdə işə yönəldən səbəb isə qrupu quran Marin Soljacic adlı professorun hər gecə telefonunu doldurmasının unutması və bu vəziyyətə qatlana bilməyəcəyi hala gəlməsidir. Qrub Marin Soljacic,peter Fişer, Robert Moffatt,Andre Kurs, Con Joannopoulos və Aristeidis Karalis adında MIT tədris əməkdaşlarından ibarətdir. Hər nə qədər Teslanın etdiyi sistemdən fərqli bir sistem istifadə etsələr də Teslanın işlərini referans alıb yola çıxan bu qrup davamlı uğurlu nəticələr əldə edərək "Muftalanmış Rezonatorlar Fenomeni "adını verdikləri sistemlərini yaratmağa nail olmuşlar.


Heç Yoxlanmamış Bir Fikir: Rezonans

 Soljacic və komandanın işə başlanğıc nöqtəsi transformatorların struktur olaraq bu xüsusiyyətlərinin istənilən sistemə uyğunlaşdırılması olmuşdur. İstənilən sistem bir alıcı və bir verici elementindən meydana gələəcək və yalnız öz aralarında enerji mübadiləsini gerçəkləşdirəcək. Belə bir sistem üçün alıcı və verici bir-birini tanımalı və xarici təsirlərdən əziyyət çəkməməli. Soljacic və komanda bu problemi həll etmək üçün, elektrikin bir çox sahədə istifadə edilən, ancaq daha əvvəl bu sahədə heç yoxlanmamış bir fikir olan rezonans hadisəni istifadə etməyə qərar verdilər.transformatordakı giriş və çıxış sarğıları yerinə giriş və çıxış rezonatoru istifadə etdilər. (Rezonatör sözün mənası, müəyyən bir tezlikdə titrəyən və ya rezonans yaradan, ona görə də müəyyən tezliklərdəki dalğaları çatdırmaqa, və ya  gücləndirməyə yarayan mexaniki və ya elektrik qurğu kimi ifadə edilir).

 Beləliklə rezonatorlar eyni tezlikdə çalışacaq və enerji mübadiləsi edərkən ətrafdakı canlılara zərər vermiyəcəkdi. (Hər birimiz bir opera sənətçisinin səsi ilə şüşə bir badə sındığını izləmişdir.bunun səbəbi opera sənətçisinin şüşənin titrəyiş tezliyində səs tezliyi çıxarmasıdır.Əgər hər hansı bir əşyaya, onun titrəyiş tezliyində bir amil tezlik göndərsək obyekt qırılır.Əks halda obyektə hər hansı bir zərər gəlməz.Burada istifadə edilən sistem budur.Ortadakı obyektlərə zərər verməyəcək şəkildə bir işçi tezliyi istifadə etmək. Eyni rezonans tezliyində iki rezonans obyekt enerjini səmərəli şəkildə mübadilə etmə meylində xarici (əks olunan olmayan subyektlərlə) zəif bir şəkildə təsirləndirər

 Nəzəriyyə 2.5 sm - 2 m Arasındakı Məsafələrdə Uğurlu Oldu

 Nəzəri olaraq işlərini tamamlayan qrup, eksperimental işlər üzərində cəmləşdi. Nəzəriyyə geniş bir aralıqdakı muftalanmış rezonator sistemlərini əhatə etmək üzrə inkişaf etdirilmişdi ancaq eksperimental iş maqnetik olaraq muftalanmış rezonatorların enerji nəzəriyyədə nəzərdə tutulan və kabelsiz şəkildə doldurma etmə prosesi və ya cib telefonu kimi qurğular üçün lazım olan yolla mübadilə edə biləcəklərini sübut etmə üzərinə yönəltmişdi. Maqnit sahələri üzərindən muftalanmış olan iki elektromaqnit rezonatorlu  bir sistem qurulub. Bir rezonatör ac mənbəyə bağlanaraq rezonans mənbəyi kimi istifadə edilərkən, digər rezonatora isə 60 wattlık bir lampa bağlandı. Müxtəlif məsafələrdə (2.5cm dən 2 m-ə qədər) və ilk dəfə kabelsiz elektrik ötürülməsi ilə  bir lampa yandırıldı.Eyni zamanda qurulan sistemin yüksək məhsuldarlığı və gündəlik həyata tətbiq oluna bilir olduğudan sübut etmiş oldu. Təcrübə nəticələri Science jurnalında 2007-ci ildə nəşr olundu və böyük əks-sədalar doğurdu.
                                 
Soljacic və dəstəsi, bir qrup olmaqdan çıxdı və bu gün təqribən bütün mobil telefon istehsalçıları və intel kimi təchizat nəhənglərinin arxasınca qaçdığı bir şirkət halına gəldi. Qarşıdakı bir neçə il ərzində Soljacicin telefonunu tez-tez doldurma etməyi unutması sayəsində, istifadə etdiyimiz kiçik güclərdəki elektron cihazlarımızı kabelsiz doldura bilərik.

Mənbə-elektrikport.com

İzləyici sayı

Axtarış

Diqqət!

Müəllifin adı və ya blogun linkini istinad göstərmədən paylaşmaq, özünküləşdirmək qəti qadağandır. Sizə olunan yaxşılıqları qiymətləndirməyi bacarın.
Hörmətlə: Səfa Məcidov