Wednesday, May 31, 2017

DƏYİŞƏN CƏRƏYANIN ƏSAS ANLAYIŞLARI

Sənayenin və gündəlik həyatımızın əsas hissəsi elektrik enerjisidir. Böyük güclərdəki elektrik enerjisini uzaq məsafələrə iqtisadi daşıya bilmək, dəyişən cərəyan sistemi ilə mümkündür. Bu yazımızda dəyişən cərəyanın əsas təriflərini araşdıracağıq.
                   
Dəyişən cərəyan və Sabit cərəyanın Müqayisə Edilməsi
 Sabit cərəyan, zamana görə elektrik istiqaməti və şiddəti dəyişməyən cərəyandır. Batareya, akumlyator, termocüt, sabit cərəyan generatorları (dinamo), günəş batareyaları kimi mənbələrdən hasil edilir. Adətən aşağı gərginlik ilə işləyən elektron cihazlarda istifadə edilirlər. Sabit cərəyanın istifadə edildiyi yerlər aşağıdakılardır:
 -Kommunikasiya avadanlıqları (telekommunikasiya)
 -Radio, iş, televiziya, kimi elektron cihazlar
 -Düzləndiricili qaynaq maşınları
 -Metal əritmə (elektroliz)
 -Elektrikli vasitələr (qatar, tramvay, metro)
 -Elektromaqnitlər
-Sabit cərəyan Mühərrikləri
Elektrik enerjisini yüksək güclərdə uzaq məsafələrə daşımaq, sabit cərəyan sistemləri ilə mümkün olmur. HVDC (High Voltage DC) ötürücü sistemləri buna istisnadır. HVDC sistemləri ilə yüksək gərginlik DC ötürməsinə baxmayaraq, adəyişən cərəyan sistemi qədər geniş deyil və xüsusi yerlərdə istifadə edilir. AC ysistemdən daha bahalı olmasına baxmayaraq 800-1000 km-lik məsafələrdə iki sistemin eyni qiymətdə olduğu görülür. Bu səbəbdən çox uzaq məsafələr üçün HVDC daha iqtisadi olaraq qəbul edilə bilər. Nümunə olaraq 900 km, 400 kvluk Sakit Okean kəməri, 1.360 km, 600 kvluq Cabora-Bassa xətti nümunə verilə bilər. HVDC ötürücü sistemlərinin adətən, ölkələr arası dəniz keçidləri və ya ölkə sərhədləri çox geniş olan ölkələrdə istifadə edildiyi görülməkdədir.
Elektrik ötürücü xətlərində gərginlik səviyyəsi yüksəldikcə çatdırılan güc artır. Dəyişən cərəyan, transformatorlar ilə müxtəlif gərginlik səviyyələrinə endirilib yüksəldilə bilər. Sabit cərəyanın gərginlik səviyyəsini dəyişdirmək üçün güc elektronika elementləri lazımdır ki, bu da maya dəyəri artırır.
 AC generatorların faydalı iş əmsalları, DC generatorlara görə daha yüksək olub daha böyük istehsal sahələri yaradılır. AC generatorlarda yüksək dövr saylarında FİƏ artdığı üçün türbin-generatör sisteminin FİƏ- də böyüyür.
Üç fazalı dəyişən cərəyan asinxron mühərriklərinin hazırlanması, sabit cərəyan mühərriklərinə nisbətən daha asan və daha ucuzdur. Bundan başqa, AC mühərriklər daha az qulluq tələb edirlər. DC mühərriklərdə yer alan fırça və kollektor mexanizmləri qayğıya ehtiyac duyduqları üçün daha bahalıdır.
Dəyişən Cərəyanın Tərifi
Bildiyimiz kimi elektrik stansiyalarında fırlanan elektrik qurğuları dəyişən cərəyan, yəni sinusoidal cərəyan istehsal edirlər. Bu cərəyanın istehsal edilməsi Faradey Qanununa əsaslanır. Faradey Qanununa görə bir maqnetik sahə içərisində hərəkət edən bir keçiricidə bir gərginlik induksiyalanır. Buna görə maqnetik sahə və keçiricilərdən ibarət olan bir sistemdə bu böyüklükdən birinin sabit, digərinin hərəkətli olması lazımdır.
Gördüyümüz kimi maqnetik sahə hərəkətli, keçirici (induktivlik) isə sabitdir. Fırladılan cüt qütblü maqnit, induktiv üzərindəki ümumi seli dəyişərək bir gərginlik induksiyalanmasına səbəb olur.
Gördüyümüz kimi maqnetik sahə hərəkətli, keçirici (induktivlik) isə sabitdir. Fırladılan cüt qütblü maqnit, induktiv üzərindəki ümumi seli dəyişərək bir gərginlik induksiyalanmasına səbəb olur.

Sinusoidal Funksiya və Dalğa Şəkli
Generatordakı keçirici bir tam qayıdışını tamamlaması, yəni 3600-lıq bir fırlanma etməsi nəticəsində EHQ-nin  bir periodu meydana gəlir. Gərginliyin sıfırdan başlayaraq müsbət maksimum qiymətə çıxması, buradan təkrar düşərək sıfıra enməsi, sonra mənfi maksimum qiymətə çatması və artaraq yeni sıfıra çıxması sonunda keçən zamana period deyilir. Period, T hərfi ilə göstərilir. Vahidi saniyədir.
Bir saniyədə yaranan period sayına tezlik deyilir. Tezlik, f ilə göstərilir. Tezlik ilə period arasındakı əlaqə aşağıdakı kimi ifadə etmək olar:

Tezliyin vahidi Hers (Hz) dir. Şəbəkələrimizdə istifadə etdiyimizi dəyişən cərəyanın tezliyi 50 Hz-dir. Yəni dəyişən gərginlik 1 saniyədə 50 period tamamlayır. Generatordakı keçirici nə qədər sürətli fırlanarsa, yəni vahid zamanda devir sayı nə qədər yüksəkdirsə əldə edilən gərginliyin tezliyi də o qədər yüksək olar. Tezliyə təsir edən digər bir amil də generatordakı maqnetik qütblərin saydır.
Burada;


 F: İstehsal olunan dəyişən gərginliyin tezliyi (Hers)
 P: Generatorun qütb iki sayı
 N: Gneratorun dövr sayı (dövr/dəqiqə)
 Dəyişən Cərəyanın Ani və Maksimum Qiymətləri
 Maksimum qiyməti
 Dəyişən gərginlik, bir period ərzində bir dəfə müsbət maksimum qiyməti, bir dəfə də mənfi maksimum qiyməti alır. Dəyişən cərəyanın və ya gərginliyin bu maksimum qiymətinə təpə qiymət və ya maksimum qiymət adlanır. Gərginlik üçün Um, cərəyan üçün Im şəklində göstərilir.
 Ani qiyməti

 Dəyişən cərəyanın, zamanın hər hansı İr anındakı qiyməti ani qiymət adlanır. Ani qiymət, kiçik hərflərlə göstərilir. Gərginlik üçün u (t), cərəyan üçün i (t) hərfi ilə göstərilir. Maksimum qiymət, ani qiymətlərin ən böyüyüdür və bir periodda sonsuz sayda ani qiymət var. Cərəyan və ya gərginliyin, bir period ani qiyməti aşağıdakı kimi ifadə edilir:
                                      
                                
Burada;
 ω: Bucaq sürəti (radyan/saniye və ya dərəcə/saniyə)
 T: Zaman (saniyə)




























Tuesday, May 30, 2017

KEÇMİŞDƏ QALAN 8 TEXNOLOGİYA

Texnologiya sürətli bir şəkildə irəliləməyə davam edərkən, köhnə texnologiyaların üstünə qoyularaq yeni texnologiyalar inkişaf edir. Köhnə texnologiyaları xatırlamaq, inkişaf edən texnologiyanın nə qədər sürətlə getdiyini bizlərə göstərməkdədir. Sizlər üçün keçmiş 8 texnologiyanı bu fotoportumuzda topladıq.
1)
VHS kasetlər: Video Home System sözlərinin baş hərflərinin qısaldılamsıı şəklində yaradılan VHS, JVC firması tərəfindən inkişaf etdirilmişdir. Evdə film izləmə məqsədilə çıxarılan kasetlər ilk vaxtlar yalnız oxuma edə bilən cihazlar istifadə edilərək izlənirdi. Gələcək ki illərdə qeyd etmə xüsusiyyətinə malik cihazlar ilə qeyd etmə xüsusiyyəti gətirilmişdir. Sony firmasının Betamax sistemi ilə eyni xüsusiyyətlərə malik olmasına baxmayaraq adını daha çox bildirmişdir. Maqnetik bir lent ilə həm oxumaq, həm də qiymətləndirmə aparılırdı. 20 -120 dəqiqə arasında qeyd edən kasetlər analoji olaraq çalışırdı. Video kameraların tətbiqi artması ölçülərində kiçilməyə getdi. İnkişaf etdirilməyə davam edilərək müxtəlif xüsusiyyətlərdə istifadəçilərə təqdim olunub. Uzun illər istifadə edilən kasetlər 2006-ci ildə son film istehsalından sonra, firmalar 2016 ili etibarı ilə bu sistemdən dəstəyini çəkdi.


2)Commodore 64: İlk şəxsi kompüterdən biri olan Commodore 64,commodore Business Machines 1982-ci ildə satışa təqdim olunmuşdur. Səs və görüntü çıxışı bazarda 17 milyon ədəd satış rəqəmini görüb. 64 KB RAM yaddaşa sahibdir.ROM  yaddaş içinə  yerləşən əməliyyat sistemi ilə pozulmaların qarşısı alınıbdır. Commodoreun 16 rəng göstərməsi, qrafikləri problemsiz sürüşməsi populyarlığını artırmışdır.


3)Teleqraf: Teleqraf, teleks və faks maşınlarının qabaqlayıcısıydı. Mülki və hərbi xəbərləşmə üçün, mesaj göndərmək və almaq üçün istifadə olunurdu. Bir operator köməyi ilə teleqraf istifadə edilirdi. 19-ci əsrdə icad edilmişdir. Kəsikli cizgidən yaradılan kodlar ilə xəbərləşmə edilirdi. Morz əlifbası kimi bu kodlar, elektrik cərəyanının ötürülməsi ilə həyata keçirilirdi. Alıcı hissədə isə bir elektromaqnitin gələn cərəyana görə bir qələmin bağlı olduğu mexanizmi çəkib qoyaraq kağız üzərində izlər təşkil edirdi. Aparılan proseslər ilə çox xətli sistemlər və radionun ixtirası ilə kabelsiz şəkildə sürətli və ardıcıl bir rabitə cihazı kimi istifadə edilmişdir.


4)Qramofon: 1877-ci ildə Tomas Edison tərəfindən icad edilmişdir. Üzərində çuxur açılmış valları bir iynə köməyi ilə darayaraq qeyd edilmiş mexaniki səsləri oğurlayan alətdir. Valın qoyduğu disk bir qolun çevrilməsilə yay mexanizmasını qurur. İynənin qoyulduğu val fırlanmağa başlayaraq səslər törədərdi. Səsləri artırmaq üçün geniş ağızlı borular istifadə edilirdi. İynə kimi metal iynələr istifadə edilirdi. Bunlar müəyyən bir müddətdən sonra deformasiyaya məruz qalırdı. Elektrikin içinə girməsi ilə səs yüksəltmək üçün gücləndiricilər istifadə edilməyə başlandı. Qramofona görə, rəqəmsal olanlara isə dinamikalı deyilir.


5)Analoq telefon: Telefon patenti Aleksandr Qrehem Bell tərəfindən 1876-ci ildə alınıb. Teleqraf xəttindən daha sürətli rabitə bəxş edən telefon qısa bir müddətdə Amerikada yüz minlərlə abunəçi toplayıb. İlk başlarda sabit kabel bağlantıları ilə məlumat ötürülməsi həyata keçirilirdi. Stansiyalar ilə görüş keçiriləcək adamların əlaqələri aparılaraq adamlar bir-birinə bağlanırdılar. Stansiya və xətt sayına görə görüşlərin sayı dəyişirdi. Stansiya tutumlarının çatmamaya başlaması ilə avtomatik stansiyalar qurulmağa başlandı


6)Makina: Mexaniki bir yazı maşını olan çap maşını, klaviatura düyməni bağlı olan hərf çubuqlarından yaranır. İstənilən düyməni basılaraq hərəkət edən hərf çubuqları mürəkkəb ilə təmas edərək kağız üzərində çap olunan düyün hərfini, sayını və ya işarəni qoyur. Hər bir tuşa basılldıqdan sonra kağız, mexanizm köməyi ilə avtomatik olaraq irəliyər. Sətir sonuna gəldikdə isə bir qol çəkilərək aşağı sətirə düşülür. Çap maşını ilə keçirilən yazı səhvlərini düzəltmək çox çətindir.




7)3,5" Disket: Kompüter üzərindən məlumat daşımaq üçün istifadə edilən maqnetik bir vasitədir. Disket 1960-ci ildə icad edilib. Disket içinə atılan məlumatlar silinərək təkrar-təkrar istifadə edilə bilər. Disketlər ləng işləyirdi və disket içindəki məlumatlar tez pozula bilərdi. Ekoloji şərtlərdən əziyyət çəkərdilər. Kiçik ölçülü fayllar, məlumat faylları, əməliyyat sistemi fayllarının daşınmasında istifadə olunurdu.
8)CRT monitorlar: Katod şüa balonu kimi açıqlanan CRT-lər  kimi tanınır. Elektronların, sürətli bir şəkildə balonun içində hərəkət etməsi nəticəsində şüaların əmələ gəlməsidir. Ekran üzərində olan deşiklər üzərində rənglər olaraq görüntü formalaşması təmin edilir. Qırmızı, yaşıl, mavi rənglərdən ibarət olan işıq dəstələrinin müxtəlif nisbətlərdə qarışması nəticəsində rənglər yaradılır.



Mənbə-elektrikport.com


Monday, May 29, 2017

ELEKTRİK İNSANI NİYƏ VURUR?

Elektrik vurmasının həyatı təhlükəsi varmı? Elektrik məftillərində duran quşu nədən elektrik vurmaz? Bu yazımızda bu kimi suallara müxtəlif vəziyyətlərdə baxaraq cavab axtaracağıq.
                                           
"DİQQƏT! YÜKSƏK VOLTAJ" Tez-tez görünən bir xəbərdarlıqdır, amma yalandır. Elektrik enerji də daxil olmaqla bütün enerji növləri təhlükəli ola bilər. Amma zərər verən yalnız gərginlik deyil. Əslində zərərli ola bilən elektrik enerji, elektrik cərəyanından irəli gəlir. Yəni əslində bizə zərər verən elektrik cərəyanıdır.
 Bəs, ağıllara dərhal "Nə Üçün bu xəbərdarlıq Yüksək Gərginlik şəklində keçirilmişdir"? Sualı gəlir.
 Bunun cavabı sadədir: Elektrik gücün istehsal və satışından dolayı, gərginliyi müəyyən etmək cərəyandan daha asandır. Yəni işarələr sahəsi asan olan mövzusunda xəbərdar edir. Bu üzdən xəbərdarlıq lövhələrində "Yüksək Gərginlik" ifadəsi yer alır.
 Elektrik İnsanı Niyə Vurur?
 Elektrikin bir canlıya zərər verməsi üçün elektrik cərəyanının bu canlıya keçməsi və dövrə tamamlaması lazımdır. Elektrikin varlığımızdan axmasının səbəbi hüceyrə mayeləri, başda duz olmaq üzrə həll edilmiş ionlar vardır. Bunlar çox yaxşı keçiricidirlər və orqanizmdəki elektrik cərəyanının axmasına səbəb olur. Elektrik cərəyanının səviyyəsinə və müddətinə bağlı olaraq da insanda meydana gələn zərərlər dəyişir. Cərəyanşiddətlərinə bağlı olaraq insanda baş verən fizioloji reaksiyalar aşağıdakı cədvəldə göstərilir.
Fizioloji Reaksiya                                  Cərəyan

 Kobud şəkildə hiss edilə bilən               3-5 mA
 Həddindən artıq ağrı                             35-50 mA
 Əzələ iflici                                             50-70 mA
Ürək dayanması                                     500 mA
Bu cədvəldəki məlumatlar təxminən nəticələrdir. Sizdə təqdir edərsiniz ki, sağlam bir insanın üzərində bu məlumatları əldə etmək doğru deyil.İnsan vücudunun elektrik ötürülməsi çox mürəkkəbdir və tam məlum deyil. Elektrik hadisələri araşdırmaq üçün sadələşdirilmiş modellər istifadə edirik. İndi insan vücudunun sadələşdirilmiş modelini aşağıda görə bilərsiniz.

(a)Bir qolu  və ayağı arasında bir gərginlik fərqi olan insan orqanizmi. (b)Bir qolu  və bir ayağı arasında gərginlik fərqi olan insan vücudunun sadələşdirilmiş modeli.

Bədən, cərəyan üçün bir keçirici olaraq davranır. Bu səbəblə məqbul bir başlanğıc, bədəni müqavimət olaraq modelləməkdir.

Elektrik Telləri Üzərində Dayanan Quşu Nədən Elektrik Vurmaz?
 7den 70e ən çox maraq edilən suallardan biri də budur. Məhəlləmizdə gəzərkən elektrik teli üzərində dayanan bir quş görəndə quşa nədən elektrik dəymədiyini hamı narahat olmuşuq. Bu marağınızı dərhal həll edək. "Elektrik İnsanı Niyə Vurur"? Başlığı altında bir canlıya elektrik vurması üçün o canlı üzərindən elektrik cərəyanının keçməsinin lazım olduğunu qeyd etmişdik.
Soldakı şəkilə baxanda yalnız bir sim üzərində dayanan bir quşu elektrik vurmaz. Çünki quşu elektrik vurması üçün, elektrik cərəyanının quşun üzərindən keçərək quşun bədənini tərk etməsi lazımdır. Amma belə bir şey mümkün deyil. Şəkildə də gördüyümüz kimi quşun üzərində dayandığı simdən başqa əlaqədə  olduğu başqa bir nöqtə yoxdur. Yəni elektrik cərəyanının quşun üzərindən keçərək davam edə biləcəyi bir yol yoxdur. Bu üzdən quşu elektrik vurmaz.
 Burada ağlımıza gələ bilər: "Elektrik cərəyanı quşun ayağından girib quşun üzərindən keçərək digər ayağından tərk edə bilərmi"? Bu hadisə baş verməz. Çünki quşun iki ayağı arasındakı çox kiçik müqavimətli sim var, cərəyan böyük müqavimət göstərəcək quşun üzərindən keçməz.
2 naqilə birdən eyni anda toxunan bir quş təsəvvür edək. Quşun bir ayağı bir naqilə, digər ayağı da digər naqilə toxunur. Yəni elektrik cərəyanı quşun ayağından girir və digər ayağından çıxart. Quşun üzərindən keçən bu cərəyan, quşun elektrik vurmasına səbəb olur.
İndi isə fərqli vəziyyətlərdə quş və insanı elektrik vurub vurmadığını araşdıraq.

    
Bu halda gördüyümüz kimi, quşu elektrik vurmaz. Bunun səbəbindən bəhs etmişdik. Quş hər iki ayağınıda eyni naqilə qoymuşdur və quş üzərində hər hansı bir cərəyan axını olmaz. Bu səbəblə quşu elektrik vurmaz
                                                                     
Bu dəfə gördüyümüz kimi quşa hər hansı bir şey olmadığı kimi insanı elektrik vurduğunu görürük. Çünki insanın əli ilə toxunduğu nöqtə ilə ayağındakı torpaq əlaqəsi mənbə ilə ortaqdır. Buna görə də insan üzərindən cərəyan keçərək, insanın elektrik vurmasına səbəb olur. Quş isə hər iki ayağınıda eyni məftilə qoymuşdur və quş üzərində hər hansı bir cərəyan axını olmaz.
                         


Bu halda da gördüyümüz kimi, nə quşa, nə də insanı elektrik vurmaz. Bu halda insan eyni bir quş kimidir. Həm əli, həm ayağı eyni nöqtədə yəni torpaqdadır. Bu üzdən insan üzərindən elektrik cərəanı keçməz və elektrik vurmaz. Quş isə eyni mövqeyini qorumaqdadır, toxunulmaz.
                             

                               
Bu vəziyyətə baxanda isə həm insana, həm də quşa elektrik dəymədiyini görürük. İnsanın ayağında bağlı olan torpaq mənbəyə getmir, yəni vəsaitlə birgə bir torpağa malik deyil. Burada diqqət etməliyik. Yazımızın ən başından barı dediyimiz kimi, bir canlını elektrik vurması üçün o canlının üzərindən elektrik cərəyanı keçərək dövrəsini tamamlamalıdır. Bu rəsmdə isə gördüyümüz kimi mənbədən gələn cərəyan başqa bir torpağa gedir, mənbəyə geri dönərək dövrəsini tamamlamır. Bu üzdəndə  insanı elektrik vurmur. Quş isə mövqeyini qorumaqdadır, elektrik vurmur.

Mənbə-elektrikport.com



























































İNSAN BƏDƏNİNDƏN ELEKTRİK ALMAQ

İnsan orqanizmi həyati funksiyalarını yerinə yetirmək üçün elektrokimyəvi enerji sistemi istifadə edir. Orqanizmimizin elektriklə işləyən hissəsini sinir sistemi yaradır. Bir qəza və ya əlillik vəziyyəti olanda belə bədənimiz elektrik istehsalını həyata keçirir, istehsal etdiyi elektrik enerjisi həyati fəaliyyətini davam etdirir. Canlılardakı bu elektrik sistem, metallarda elektrik sistemlərindən daha çox üstünlüyə malikdir. Bu üstünlüklərin başında bioloji sistemlərin öz özünü təmir etməsinə gəlir. Məsələn, barmağınızda bir kəsik yarananda qısa zamanda bu yara sağalır. Bunu təmin edən sistemlərin ardında yenə elektrik bir nizam vardır. Bu heç bir insan hazırlama maşında mövcud olmayan imitasiya ediləbilməz  bir xüsusiyyətdir.



Ətrafımızda gördüyümüz hər şeyin elementi atomdur. Atomun içində isə proton, neytron və elektron vardır. Proton və neytron nüvədə yerləşir, elektronlar isə nüvənin ətrafında davamlı dönən hərəkətli hissəciklərdir. Protonlar müsbət, elektronlar mənfi elektrik yüklü, neytron isə yüksüzdür. Atomdakı elektron və proton miqdarı bir-birinə bərabərdir. Bu bərabərlik də atomun neytral vəziyyətdə olmasına səbəb olur. Atom çoxdan bir elektron qazananda bu onu mənfi hala gətirir və tarazlıq pozulur. Atom bir elektron itirəndə isə bu dəfə də müsbət yüklü olur. Bu ziddiyət elektron cərəyanı başlamasına yol açır və məhz bu elektron cərəyanı da "elektrik olaraq tanınır. Trilyonlarla atomdan meydana gələn insan orqanizmi elektronların hərəkəti ilə ortaya çıxan enerjiylə çalışır




Nəfəs almaq, yerimək, yemək yemək, danışmaq, hərəkət etmək, qısası həyatımıza dair nə varsa bu enerjiyə ehtiyac duyuruq və bu enerji olmadan orqanizmin həyati fəaliyyətlərini davam etdirməsi söz mövzusu belə ola bilməz. İnsanın həyatı boyu orqanizmində baş verən saysız-hesabsız hüceyrə fəaliyyətinin əsasında elektrik var. Başqa sözlə, bədəndəki bütün kimyəvi proseslər elektriklə baş verir.
 Bəs insanın hüceyrələrinin hasil etdiyi elektrik nə növ bir elektrikdir, yəni (AC) dəyişən cərəyandır, yoxsa sabit cərəyandır? İnsandakı enerji elektrik enerjisi deyilsə, hansı növ bir enerjidir? Elektrikdirsə tezliyi nə qədərdir, neçə volt və cərəyanı nə qədərdir?

 İnsan orqanizminin əsas enerji mənbəyi kimyəvi və elektrik əsaslı vahid sistem olan sinir sistemi, mürəkkəb kommunikasiya, koordinasiya və idarəetmə sistemi kimi funksiya görər. İnsan orqanizmindəki elektriki (DC), ya da (AC) olaraq təsnifatlandıra bilmərik. İnsan orqanizmindəki siqnal çatdırılması, sinir sistemini yaradan neyronlar tərəfindən çatdıran damarlardan yaranır. Bu sistem, bir AC ya da DC güc sistemlərindən çox, bir teleqraf sisteminə bənzətmək olar. Teleqraf sistemi, müxtəlif kodlar istifadə edilmək surətilə məsafələr arasında elektrik siqnalları yazılı məlumat göndərilməsini təmin edən bir cihazdır. Bizim bədənimizdə gerçəkləşən isə elektrik məlumatın yazısız təminatıdır. Yəni ayağımıza batan bir tikanı hiss edib qiymətləndirmə və reaksiya vermə zamanı elektrik siqnalları ilə məlumat axını təmin edilir.
İnsan Orqanizmində Necə Elektrik İstehsal Olunur?
 Bu sualın cavabı əslində böyük bir tarazlığın məhsuludur və olduqca təəccüblüdür. Bədən, elektrik istehsalını özü həyata keçirir. Bu vəzifəni orqanizmindəki trilyonlarla hüceyrə hamı birlikdə yerinə yetirirlər. Kiçik bir "batareyaya oxşada biləcəyimiz hüceyrələrin xarici ətrafı kalium, iç qismi isə natrium mayesi ilə doludur. Bütün hüceyrələrdə hüceyrə pərdələri boyu bir gərginlik (elektrik gərginlik fərqi) var. Hüceyrə qılafında voltaj fərqi "elektrik potensialı" olaraq ifadə edilən bir elektrik cərəyanının yaranmasını təmin edir. Hüceyrə qılafının içərisində bu elektrik potensialına "istirahət potensialı" də deyilir və bu potensialın miqdarı təxminən 50 milivoltdur. Bütün hüceyrələr bu potensial enerjilərini hüceyrə içindəki fəaliyyətlərini həyata keçirmək üçün istifadə edirlər. Ancaq sinir və əzələ hüceyrələri başqa hüceyrələrdən fərqli olaraq bu enerjini fizioloji funksiyalar üçün də istifadə edirlər. Əzələ hüceyrələrində bu cərəyan sayəsində ixtisar baş verərkən, sinir hüceyrələrində bu cərəyan siqnal ötürülməsini təmin edir.
Hüceyrə qılafı üzərində yalnız müəyyən ionların keçidinə icazə verən kanallar mövcuddur. Bu kanallar vasitəsilə ionlar hüceyrə daxilinə və xaricinə hərəkət edə bilər. Müsbət və mənfi yüklü hissəciklərin hərəkəti ilə hüceyrə daxili və xarici arasında elektrik bir tarazlıq meydana gəlir. Hüceyrə daxili və hüceyrə xarici  mayelərindəki  bu fərq, tarazlıq yaranana qədər bir keçid meyli yaradır. İçərisini kənardan ayıran hüceyrə qılafı, bəzi ionların keçməsinə icazə verərkən başqalarının keçidini əngəlləyən yarı-keçirici xüsusiyyətdədir. Bu üzdən hüceyrə, elektrikə ehtiyac duyanda bütün etməsi lazım olan, elektrik dövrəsini tamamlamaq üçün bu kanalların birini açmaqdır.
İnsan Bədənində İstehsal Olunan Elektrikin Miqdarı Nə Qədərdir?
 Bir hüceyrənin kənar yük ilə içərisindəki yük arasındakı fərqi təxminən 50 milivoltdur. Vaşinqton Əyalət Universitetindən farmakoloq Professor Stiven M. Simaskonun hesablarına görə, bədəndəki trilyonlarla hüceyrənin istehsal etdiyi elektrik toplansa əldə edəcəyimiz enerji, 40 wattlık bir elektrik lampanın işıqlanmasına uyğun bir enerjidir. Bəzi hüceyrələr digərlərindən daha çox elektrik istehsal edir. Bunun miqdarı hüceyrələrin gördükləri işə və elektriki nə üçün istifadə etdiklərinə görə dəyişir. Məsələn, sinir hüceyrələri və ürək hüceyrələri çox çox elektrik istehsal edirlər, çünki sinir hüceyrələrinin, mesajlarını uzaq məsafələrə çatdırmaq lazımdır ki, bu üzdən həm özləri üçün, həm də bu mesajları çatdırmaq üçün daha çox enerjiyə ehtiyac duyurlar.
.
Mənbə-elektrikport.com

Friday, May 26, 2017

SABİT VƏ DƏYİŞƏN CƏRƏYAN KONTAKTORLARI ARASINDAKI FƏRQ

Dəyişən cərəyan kontaktorlarının nüvəsi, bir üzü izolə edilmiş elektrotexniki polad vərəqələrdən hazırlanır. Və nüvənin uc hissəsində oyuqlar açılır. Bu oyuqlara mis halqalar yerləşdirilir.
Halqaların yerləşdirilməsində məqsəd, dəyişən cərəyan hər dəfə sıfır nöqtəsindən keçdikdə kontaktlar vəziyyətini dəyişməsin. Bu mis halqalar olmasa kontaktorlar titrəyişlə işləyəcəkdir.
                                
Sabi cərəyan kontaktorlarının nüvəsi, tək parça yumşaq metaldan hazırlanır. Nüvənin uc hissəsində oyuqlar açılır və ora plastik halqalar yerləşdirilir. Plastik halqaların yerləşdirilməsində məqsəd, sabit cərəyan enerjisi kəsilən anda kontaktlar əvvəlki vəziyyətinə həmin anda qayıtsınlar. Çünki, sabit cərəyan kontaktorunun enerjisi kəsilsə belə cərəyan sıfıra bir neçə saniyəyə düşəcək. Məhz bu məqsədlə plastik halqadan istifadə olunur.
               
Müəllif:Murad Kərimov

İzləyici sayı

Axtarış

Diqqət!

Müəllifin adı və ya blogun linkini istinad göstərmədən paylaşmaq, özünküləşdirmək qəti qadağandır. Sizə olunan yaxşılıqları qiymətləndirməyi bacarın.
Hörmətlə: Səfa Məcidov